تخاری بولیاں
تشاری بولی یا تخاری بولی (انگریزی: Tocharian, ٹوچیرین؛ یونانی: Τόχαροι, توخاروئی) وچکار ایشیا دے طارم طاس وچ وسن والے تخاری لوگاں ولوں بولی جانے والی ہند یورپی بولیاں دیاں بولیاں سن جو ویلے دے نال ختم ہو گئیاں ۔ اک ترک بولی دے گرنتھ وچّ تخاری نوں ترفانی بولی وی بلایا گیا سی ۔ اتہاسکاراں دا مننا ہے کہ جدوں تخاری - بولن والے علاقےآں وچّ ترک بولیاں بولن والے ایغور لوکاں دا قبضہ ہویا تاں تخاری بولیاں ختم ہو گئیاں ۔ تخاری دیاں لپیاں ہندستان دی براہمی لپی اتے آدھارت سن اتے انھاننوں ترچھی براہمی(Slanted Brahmi) کیہا جاندا ہے ۔[۱]
شاخاں
تخاری وچّ لکھیاں ہوئیاں تیجی توں لے کے نوویں صدی عیسوی تکّ دیاں پانڈلپیاں دے آدھار اتے تخاری بولیاں دیاں دو شاخاں ملدیاں ہن ، جنہاں دے بولن والے اک - دوجے نوں نہیں سمجھ سکدے سن :
تخاری اے ( Tocharian A ) - اسنوں اگنیائی ( Agnean ) جاں چڑھدی تخاری وی کہندے ہن ، حالانکہ اسنوں تخاری وچّ آرشی بلایا جاندا سی ۔ ایہہ موجودہشنجیانگ دے کاراشہر اتے ترفان علاقے وچّ بولی جاندی سی ۔ کاراشہر دا پرانا نام اگّ ( Agni ) سی ( سنسکرت وچّ اگندیش ) ۔
تخاری بی ( Tocharian B ) - اسنوں کوچیائی جاں لہندی تخاری وی کہندے ہن ۔ ایہہ شنجیانگ (سنکیانگ) دے آقسو پریفیکچر دے گلی علاقے وچّ بولی جاندی سی اتے کجھ حد تکّ تخاری اے دے علاقے وچّ وی بولی جاندی سی ۔
بولی ماہر منندے ہن کہ ایہہ دونے اک ہی پروٹو- تخاری بولی توں پیدا ہوئیاں جو شاید 100 - 1000 ق م دے میلے وچّ بولی جاندی ہوئے ۔
لکھائیاں
تخاری وچّ لکھیاں پانڈلپیاں دے حصے تامرِی - پتراں ، لکڑی دیاں تختیاں اتے چینی کاغذ اتے ملدے ہن جو 8ویں صدی توں تارم طاس دے خشک ماحول دی وجہ نال بچے ہوئے ہن ۔ بہت ساریاں لکھائیاں بدھ دھرم توں متعلق ہن اتے سنسکرت توں ترجمہ کیتیاں گئیاں ہن ۔ 1989 وچّ چینی بولی ماہر جی شیانلن ( 季羡林 ) نے میتریئسمتی - ڈرامے دی 1974 وچّ ملی پانڈلپِی دا ترجمہ پیش کیتا ۔ [۲] مذہبی لکھائیاں دے علاوہ کجھ مٹھاں دیاں خط - پتری ، کجھ ویاپر - متعلق دستاویز ، کجھ دوائی اتے جادو متعلق لکھائیاں اتے اک پریم - کویتا وی ملی ہے ۔[۳]
ایہ وی ویکھو
حوالے