Złoty Niedźwiedź

Nagrodę przyznano po raz pierwszy na zakończenie I edycji festiwalu w 1951^[1]. Niemieckie jury wyróżniło wtedy pięć filmów, rozróżniając ich odmienne gatunki (dramat, komedia, dokument, thriller, musical). Następnie w latach 1952-1955 zwycięzców wyłaniała festiwalowa publiczność. Od 1956, gdy berlińska impreza uzyskała oficjalną akredytację od FIAPF, Złotego Niedźwiedzia przyznaje niezmiennie międzynarodowe jury^[2].

Nagroda przyznawana jest w formie statuetki przedstawiającej niedźwiedzia – symbol Berlina, który znajduje się we fladze i herbie miasta. Statuetka została zaprojektowana przez berlińską rzeźbiarkę Renée Sintenis (1888–1965).

Złoty Niedźwiedź przyznawany jest nie tylko dla filmów fabularnych. Dla filmów krótkometrażowych istnieje osobny konkurs i osobny Złoty Niedźwiedź. Każdego roku wybitni twórcy filmowi z całego świata otrzymują także Honorowego Złotego Niedźwiedzia za całokształt twórczości.

Najwięcej filmów wyróżnionych Złotym Niedźwiedziem pochodziło ze Stanów Zjednoczonych (14). Osiem nagrodzonych tytułów reprezentowało kinematografię francuską, a po siedem - brytyjską i włoską. Siedem filmów, które zdobyły główną nagrodę festiwalu, wyreżyserowały kobiety: Márta Mészáros, Łarisa Szepitko, Jasmila Žbanić, Claudia Llosa, Ildikó Enyedi, Adina Pintilie i Carla Simón. Wśród nagrodzonych filmów są dwa animowane (Kopciuszek, Spirited Away: W krainie bogów) oraz trzy dokumentalne (Bobrowa dolina, Fuocoammare. Ogień na morzu, Adamant).

Jak dotychczas tylko jednemu reżyserowi udało się zdobyć Złotego Niedźwiedzia dwukrotnie. Tajwańczyk Ang Lee otrzymał tę nagrodę za filmy Przyjęcie weselne (1993) oraz Rozważna i romantyczna (1996).

Chociaż jak dotychczas żaden polski film nie zdobył Złotego Niedźwiedzia, laureatami nagrody byli dwaj polscy reżyserzy. Obydwaj twórcy, Roman Polański za film Matnia (1966) i Jerzy Skolimowski za Start (1967), wyróżnieni zostali za filmy nakręcone na emigracji (odpowiednio w Wielkiej Brytanii i Belgii).

Zestawienie państw, których filmy zdobyły Złotego Niedźwiedzia (stan na marzec 2023), przedstawia się następująco:

Państwo	Złoty Niedźwiedź
Stany Zjednoczone	14
Francja	8
Wielka Brytania	7
Włochy	7
Hiszpania	6
RFN	5
Chiny	4
Iran	3
Rumunia	3
Szwecja	3
Brazylia	2
Japonia	2
Turcja	2
Węgry	2
ZSRR	2
Belgia	1
Bośnia i Hercegowina	1
Czechosłowacja	1
Indie	1
Irlandia	1
Izrael	1
Jugosławia	1
Kanada	1
Niemcy	1
NRD	1
Peru	1
Południowa Afryka	1
Szwajcaria	1
Tajwan	1

Rok	Film	Reżyseria	Kraj pochodzenia
1951	Bobrowa dolina (Beaver Valley)	James Algar	Stany Zjednoczone*
	Kopciuszek (Cinderella)	Wilfred Jackson Hamilton Luske Clyde Geronimi	Stany Zjednoczone*
	Sprawiedliwości stało się zadość (Justice est faite)	André Cayatte	Francja*
	Bez adresu (Sans laisser d'adresse)	Jean-Paul Le Chanois	Francja*
	Czterech w jeepie (Die Vier im Jeep)	Leopold Lindtberg	Szwajcaria*
1952	Ona tańczyła jedno lato (Hon dansade en sommar)	Arne Mattsson	Szwecja*
1953	Cena strachu (Le salaire de la peur)	Henri-Georges Clouzot	Francja
1954	Wybór Hobsona (Hobson's Choice)	David Lean	Wielka Brytania*
1955	Szczury (Die Ratten)	Robert Siodmak	RFN*
1956	Zaproszenie do tańca (Invitation to the Dance)	Gene Kelly	Stany Zjednoczone
1957	Dwunastu gniewnych ludzi (Twelve Angry Men)	Sidney Lumet	Stany Zjednoczone
1958	Tam, gdzie rosną poziomki (Smultronstället)	Ingmar Bergman	Szwecja
1959	Kuzyni (Les cousins)	Claude Chabrol	Francja
1960	Żywot Łazika z Tormesu (El Lazarillo de Tormes)	César Fernández Ardavín	Hiszpania*
1961	Noc (La notte)	Michelangelo Antonioni	Włochy*
1962	Rodzaj miłości (A Kind of Loving)	John Schlesinger	Wielka Brytania
1963	Szatan (Il diavolo)	Gian Luigi Polidoro	Włochy
	Bushido – saga o samurajach (武士道残酷物語 / Bushidô zankoku monogatari)	Tadashi Imai	Japonia*
1964	Upalne lato (Susuz yaz)	Metin Erksan	Turcja*
1965	Alphaville (Alphaville, une étrange aventure de Lemmy Caution)	Jean-Luc Godard	Francja
1966	Matnia (Cul-de-sac)	Roman Polański	Wielka Brytania
1967	Start (Le départ)	Jerzy Skolimowski	Belgia*
1968	Na kogo wypadnie (Ole dole doff)	Jan Troell	Szwecja
1969	Młode lata (Рани радови / Rani radovi)	Želimir Žilnik	Jugosławia*
1970	Nagrody nie przyznano.
1971	Ogród Finzi-Continich (Il giardino dei Finzi-Contini)	Vittorio De Sica	Włochy
1972	Opowieści kanterberyjskie (I racconti di Canterbury)	Pier Paolo Pasolini	Włochy
1973	Odległy grom (অশনি সংকেত / Ashani Sanket)	Satyajit Ray	Indie*
1974	Kariera Duddy Kravitza (The Apprenticeship of Duddy Kravitz)	Ted Kotcheff	Kanada*
1975	Adopcja (Örökbefogadás)	Márta Mészáros	Węgry*
1976	Buffalo Bill i Indianie (Buffalo Bill and the Indians, or Sitting Bull’s History Lesson)	Robert Altman	Stany Zjednoczone
1977	Wniebowstąpienie (Восхождение / Woschożdienije)	Łarisa Szepitko	ZSRR*
1978	Pstrągi (Las truchas)	José Luis García Sánchez	Hiszpania
	Co powiedział Max (Las palabras de Max)	Emilio Martínez-Lázaro	Hiszpania
1979	David	Peter Lilienthal	RFN
1980	Heartland	Richard Pearce	Stany Zjednoczone
	Palermo czy Wolfsburg (Palermo oder Wolfsburg)	Werner Schroeter	RFN
1981	Szybciej, szybciej (Deprisa, deprisa)	Carlos Saura	Hiszpania
1982	Tęsknota Veroniki Voss (Die Sehnsucht der Veronika Voss)	Rainer Werner Fassbinder	RFN
1983	Przewaga (Ascendancy)	Edward Bennett	Wielka Brytania
	Ul (La colmena)	Mario Camus	Hiszpania
1984	Strumienie miłości (Love Streams)	John Cassavetes	Stany Zjednoczone
1985	Kobieta i obcy (Die Frau und der Fremde)	Rainer Simon	NRD*
	Wetherby	David Hare	Wielka Brytania
1986	Stammheim (Stammheim – Die Baader-Meinhof-Gruppe vor Gericht)	Reinhard Hauff	RFN
1987	Temat (Тема / Tema)	Gleb Panfiłow	ZSRR
1988	Czerwone sorgo (红高粱 / Hong gao liang)	Zhang Yimou	Chiny*
1989	Rain Man	Barry Levinson	Stany Zjednoczone
1990	Pozytywka (Music Box)	Costa Gavras	Stany Zjednoczone
	Skowronki na uwięzi (Skrivánci na niti)	Jiří Menzel	Czechosłowacja*
1991	Dom uśmiechów (La casa del sorriso)	Marco Ferreri	Włochy
1992	Wielki Kanion (Grand Canyon)	Lawrence Kasdan	Stany Zjednoczone
1993	Kobiety znad Jeziora Pachnących Dusz (香魂女 / Xiang hu nu)	Xie Fei	Chiny
	Przyjęcie weselne (喜宴 / Xi yan)	Ang Lee	Tajwan*
1994	W imię ojca (In the Name of the Father)	Jim Sheridan	Irlandia*
1995	Przynęta (L'appât)	Bertrand Tavernier	Francja
1996	Rozważna i romantyczna (Sense and Sensibility)	Ang Lee	Stany Zjednoczone
1997	Skandalista Larry Flynt (The People vs. Larry Flynt)	Miloš Forman	Stany Zjednoczone
1998	Dworzec nadziei (Central do Brasil)	Walter Salles	Brazylia*
1999	Cienka czerwona linia (The Thin Red Line)	Terrence Malick	Stany Zjednoczone
2000	Magnolia	Paul Thomas Anderson	Stany Zjednoczone
2001	Intymność (Intimité)	Patrice Chéreau	Francja
2002	Spirited Away: W krainie bogów (千と千尋の神隠し / Sen to Chihiro no kamikakushi)	Hayao Miyazaki	Japonia
	Krwawa niedziela (Bloody Sunday)	Paul Greengrass	Wielka Brytania
2003	Na tym świecie (In This World)	Michael Winterbottom	Wielka Brytania
2004	Głową w mur (Gegen die Wand)	Fatih Akın	Niemcy*
2005	Czarna Carmen (U-Carmen eKhayelitsha)	Mark Dornford-May	Południowa Afryka*
2006	Grbavica	Jasmila Žbanić	Bośnia i Hercegowina*
2007	Małżeństwo Tui (图雅的婚事 / Tuya de hun shi)	Wang Quan’an	Chiny
2008	Elitarni (Tropa de Elite)	José Padilha	Brazylia
2009	Gorzkie mleko (La teta asustada)	Claudia Llosa	Peru*
2010	Miód (Bal)	Semih Kaplanoğlu	Turcja
2011	Rozstanie (جدایی نادر از سیمین / Jodaeiye Nader az Simin)	Asghar Farhadi	Iran*
2012	Cezar musi umrzeć (Cesare deve morire)	Paolo i Vittorio Taviani	Włochy
2013	Pozycja dziecka (Poziția copilului)	Călin Peter Netzer	Rumunia*
2014	Czarny węgiel, kruchy lód (白日焰火 / Bai ri yan huo)	Diao Yinan	Chiny
2015	Taxi – Teheran (تاکسی / Taxi)	Dżafar Panahi	Iran
2016	Fuocoammare. Ogień na morzu (Fuocoammare)	Gianfranco Rosi	Włochy
2017	Dusza i ciało (Testről és lélekről)	Ildikó Enyedi	Węgry
2018	Touch Me Not	Adina Pintilie	Rumunia
2019	Synonimy (Synonymes)	Nadaw Lapid	Izrael*
2020	Zło nie istnieje (شیطان وجود ندارد / Sheytan vojud nadarad)	Mohammad Rasoulof	Iran
2021	Niefortunny numerek lub szalone porno (Babardeală cu bucluc sau porno balamuc)	Radu Jude	Rumunia
2022	Alcarràs	Carla Simón	Hiszpania
2023	Adamant (Sur l'Adamant)	Nicolas Philibert	Francja

*_{Pierwsza wygrana dla danej kinematografii.}

• Informacje o nagrodzie na oficjalnej stronie festiwalu. berlinale.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-01)]. (ang.)