Zębowce

Zębowce obejmują gatunki występujące we wszystkich oceanach świata^[21][22].

Z wyjątkiem kaszalota osiągającego nawet do 18 m, największego zwierzęcia tej grupy, są to walenie małej lub średniej wielkości. Zębowce posiadają pojedynczy otwór nosowy na szczycie głowy (w przeciwieństwie do fiszbinowców z dwoma otworami). W kształcie zębów istnieją wielkie różnice pomiędzy gatunkami. Podczas gdy większość ma dużą liczbę identycznych zębów, do 260 u niektórych delfinów, istnieją też walenie jak narwal, u którego jedyny ząb tworzy długi róg, lub prawie bezzębne wale dziobogłowe z niezwykle ukształtowanymi zębami u samców.

Zębowce podobnie jak fiszbinowce mają opływowe kształty, ich wygląd bywa jednak różnorodny. Większość to gładkie i smukłe zwierzęta jak np. delfiny, lecz są i takie o budowie mocnej i masywnej najlepszym przykładem jest tu kaszalot. Większość zwierząt tego podrzędu posiada płetwę grzbietową.

Większość zębowców potrafi pływać z dużą prędkością. Mniejsze rodzaje czasami towarzyszą statkom, dając się nosić falom. Najczęściej można obserwować przy tej czynności delfiny, słynące także z akrobatycznych skoków.

Wydawanie dźwięków gra ważną rolę dla zębowców. Obok różnych gwizdów i krzyków służących do komunikacji, są w stanie używać dźwięków o wysokiej częstotliwości aby orientować się za pomocą echolokacji. Ten zmysł stanowi wielką pomoc przy polowaniu.

Z reguły zębowce żyją w grupach składających się z kilku do tuzina waleni. Zdarza się, że grupy te złączają się, tworząc zbiorowiska do tysiąca zwierząt. Wysokie umiejętności komunikacyjne zębowców objawiają się np. w skoordynowanym polowaniu na stada ryb. W niewoli niektóre gatunki okazują duże zdolności do nauki; z tego powodu zoolodzy zaliczają je do najbardziej inteligentnych zwierząt.

Klasyfikacja za Mammals Diversity Database (2023), All the Mammals of the World (2023) i Illustrated Checklist of the Mammals of the World (2020)^{[23][24][21][25]}:

• nadrodzina: Physeteroidea J.E. Gray, 1821
  • rodzina: Physeteridae J.E. Gray, 1821 – kaszalotowate
  • rodzina: Kogiidae Gill, 1871 – kogiowate
• nadrodzina: Ziphioidea J.E. Gray, 1865
  • rodzina: Ziphiidae J.E. Gray, 1865 – zyfiowate
• nadrodzina: Platanistoidea J.E. Gray, 1846
  • rodzina: Platanistidae J.E. Gray, 1846 – suzowate
• nadrodzina: Lipotoidea Zhou Kaiya, Qian Weijuan & Li Yuemin, 1978
  • rodzina: Lipotidae Zhou Kaiya, Qian Weijuan & Li Yuemin, 1978
• nadrodzina: Inioidea J.E. Gray, 1846
  • rodzina: Iniidae J.E. Gray, 1846 – iniowate
  • rodzina: Pontoporiidae J.E. Gray, 1870
• nadrodzina: Delphinoidea J.E. Gray, 1821
  • rodzina: Monodontidae J.E. Gray, 1821 – narwalowate
  • rodzina: Delphinidae J.E. Gray, 1821 – delfinowate
  • rodzina: Phocoenidae J.E. Gray, 1825 – morświnowate

Taksony wymarłe nie sklasyfikowane w żadnej z powyższych nadrodzin^[26]:

• Rodziny:
  • Agorophiidae Othenio Abel, 1913
  • Ashleycetidae Sanders & Geisler, 2015
  • Dalpiazinidae Muizon, 1988
  • Inticetidae Lambert, Muizon, Malinverno, Di Celma, Urbina & Bianucci, 2017
  • Eurhinodelphinidae Abel, 1901
  • Mirocetidae Sanders & Geisler, 2015
  • Simocetidae Fordyce, 2002
  • Squalodontidae Brandt, 1873
  • Squaloziphiidae Lambert, Godfrey & Fitzgerald, 2018
  • Waipatiidae Fordyce, 1994
  • Xenorophidae Uhen, 2008

• Rodzaje:
  • Ankylorhiza Boessenecker, Churchill, Buchholtz, Beatty & Geisler, 2020^[27] – jedynym przedstawicielem był Ankylorhiza tiedemani (J.A. Allen, 1887)
  • Chilcacetus Lambert, Muizon & Bianucci, 2015^[28] – jedynym przedstawicielem był Chilcacetus cavirhinus Lambert, Muizon & Bianucci, 2015
  • Ediscetus Albright, Sanders & Geisler, 2018^[29] – jedynym przedstawicielem był Ediscetus osbornei Albright, Sanders & Geisler, 2018
  • Heterodelphis Brandt, 1873^[30]
  • Oligodelphis Alsanova & Mchedlidze, 1976^[31] – jedynym przedstawicielem był Oligodelphis azerbajdzanicus Alsanova & Mchedlidze, 1976
  • Olympicetus Vélez-Juarbe, 2017^[32] – jedynym przedstawicielem był Olympicetus avitus Vélez-Juarbe, 2017
  • Papahu Aguirre-Fernández & Fordyce, 2014^[33] – jedynym przedstawicielem był Papahu taitapu Aguirre-Fernández & Fordyce, 2014
  • Phoberodon Cabrera, 1926^[34] – jedynym przedstawicielem był Phoberodon arctirostris Cabrera, 1926
  • Phococetus P. Gervais, 1876^[35] – jedynym przedstawicielem był Phococetus vasconum (Delfortrie, 1873)
  • Priscodelphinus Leidy, 1852^[36]

Kaszalot przez długi czas był celem przemysłu wielorybniczego. Dzisiaj na niektóre stosunkowo niewielkie walenie (np. grindwale i grindwale krótkopłetwe) nadal trwają polowania, jednak największe zagrożenie dla większości gatunków stanowi rybactwo. Zwłaszcza przy połowie tuńczyków, co roku giną w sieciach tysiące delfinów.

Trzymanie małych waleni stanowi wielką atrakcję dla oceanariów i ogrodów zoologicznych, gdzie najczęściej występują butlonosy, orki i białuchy. Ze względu na duże zapotrzebowanie miejsca, niewola tych ssaków morskich jest kontrowersyjna.

• J.F. von Brandt. Untersuchungen über die fossilen und subfossilen Cetaceen Europa’s. „Mémoires de l’Académie Impériale des Sciences de St.-Pétersbourg”. VII^E série. 20 (1), s. 1–372, 1873. (niem.). 

"Wieloryby, delfiny i morświny." CIBET