Wojciech Pszoniak

Pochodził ze Lwowa, gdzie urodził się i spędził pierwsze dwa lata życia. Pod koniec II wojny światowej jego rodzina musiała wyjechać z tego miasta. Dorastał w Gliwicach, w kamienicy przy ulicy Arkońskiej, w której mieszkał również młodszy o trzy lata Adam Zagajewski^[3]. W tym samym mieście, w młodości zaprzyjaźnił się z Tadeuszem Różewiczem. Grał na skrzypcach i klarnecie, uczył się gry na oboju w średniej szkole muzycznej w Bytomiu, udzielał się także w orkiestrze wojskowej i klubie szybowcowym. Występował w teatrach amatorskich i studenckich oraz kabaretach. W 1960 r. był w Gliwicach współzałożycielem (z Jackiem Grucą) Estrady Poetyckiej, która wkrótce przyjęła nazwę Studenckiego Teatru Poezji STEP^[4]. W 1961 założył kabaret „Czerwona Żyrafa”. W grudniu 1962 r. uzyskał świetne recenzje za rolę w premierowym przedstawieniu sztuki Tadeusza Różewicza pt. Świadkowie czyli Nasza Mała Stabilizacja w reżyserii Jana Klemensa na scenie gliwickiego Kino-Teatru X^[4].

W 1968 ukończył studia na PWST w Krakowie. Występował na scenach Starego Teatru w Krakowie, Teatru Narodowego w Warszawie i Teatru Powszechnego w Warszawie. W latach 1974–1980 był wykładowcą w warszawskiej PWST. W latach 70. występował także w kabarecie Pod Egidą. Od końca lat 70. grał w teatrach francuskich, m.in. w Nanterre, Montparnasse i Chaillot, a także na scenach londyńskich. W latach 80. wyjechał na stałe do Paryża. Od lat 90. występował zarówno w spektaklach francuskich, jak i w polskich. Wystąpił m.in. w sztukach: Klątwa Stanisława Wyspiańskiego (reż. Konrad Swinarski, 1970), Miłość i gniew Johna Osborne’a (reż. Zygmunt Hübner, 1973), Rewizor Nikołaja Gogola (reż. Jerzy Gruza, 1977), Siedem pięter Dino Buzattiego (reż. Andrzej Barański, 1995), Śmieszny staruszek Tadeusza Różewicza (reż. Stanisław Różewicz, 1997) oraz w wyreżyserowanym przez siebie Dożywociu (2001) Aleksandra Fredry.

Na ekranie debiutował w bułgarskim serialu Proizszestwia na Sljapata ulica (1965). W filmie polskim natomiast w 1970 – Twarz anioła (reż. Zbigniew Chmielewski). Wystąpił w kilkudziesięciu filmach polskich, francuskich i w produkcjach międzynarodowych. Zagrał m.in. tytułową rolę w Diable (reż. Andrzej Żuławski, 1972), rolę Mieszka I w Gnieździe (reż. Jan Rybkowski, 1974), doktora Marglewskiego w Szpitalu przemienienia (reż. Edward Żebrowski, 1978), postać Siedelmayera, dyrektora cyrku w Arii dla atlety (reż. Filip Bajon, 1979), zagrał Josełe w Austerii (reż. Jerzy Kawalerowicz, 1982) oraz Kamińskiego w Strajku (reż. Volker Schlöndorff, 2007). Wystąpił także w filmach Andrzeja Wajdy: w roli dziennikarza i Stańczyka w Weselu (1972), Moryca w Ziemi obiecanej (1974), Robespierre’a w Dantonie (1983) i tytułowej roli w Korczaku (1990). Zagrał m.in. Władysława Gomułkę w filmie Czarny czwartek, opowiadającym o wydarzeniach grudniowych. Wystąpił również w filmie 1920 Bitwa Warszawska, w reżyserii Jerzego Hoffmana oraz filmach Mniejsze zło Janusza Morgensterna i Mała matura 1947 Janusza Majewskiego. Nagrywał także dla Teatru Polskiego Radia.

Został członkiem honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010^[5] oraz przed wyborami prezydenckimi w Polsce w 2015 roku^[6].

Mieszkał na stałe we Francji, zawsze podkreślając swoje przywiązanie do Polski. W jednym z wywiadów powiedział:

Publikował felietony na portalu Koduj24.pl^[8][9].

Zmarł 19 października 2020 w wieku 78 lat, wskutek choroby nowotworowej^[10]. 3 listopada, po mszy pogrzebowej, która odbyła się w kościele Środowisk Twórczych, urna z prochami artysty została złożona na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach^[11] (kwatera GII-tuje-3)^[12].

Był żonaty z Barbarą Pszoniak. Miał dwóch starszych braci: o 12 lat Jerzego oraz o 11 lat Antoniego Pszoniaka, który również był aktorem^[13].

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2011^[16]
• Złoty Krzyż Zasługi – 1975
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – 2007^[17]
• Oficer Orderu Narodowego Zasługi – Francja, 2008^[18]
• Komandor Orderu Sztuki i Literatury – Francja, 2018^[19]

Role teatralne

• 1975: Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za wybitne osiągnięcia aktorskie w teatrze i filmie
• 2001: nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza, przyznawana przez redakcję miesięcznika „Teatr” za sezon 2000/2001: role Leona w Pracowni krawieckiej Jean-Claude’a Grumberga w Teatrze Telewizji oraz François Pignona w Kolacji dla głupca Francisa Vebera w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie

Role filmowe

• 1975: nagroda na 2. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku za pierwszoplanową rolę męską Moryca Welta w Ziemi obiecanej
• 1983: nagroda Światowego Festiwalu Filmowego w Montrealu za rolę Robespierre’a w Dantonie
• 1991: nagroda Przewodniczącego Komitetu Kinematografii za tytułową kreację aktorską w filmie Korczak
• 2015: nagroda na 40. Festiwalu Filmowym w Gdyni za drugoplanową rolę męską w filmie Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy
• 2016: Orzeł za najlepszą drugoplanową rolę męską w filmie Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy

• 1997: odciśnięcie dłoni na Promenadzie Gwiazd podczas II Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach
• 1998: odsłonięcie gwiazdy Pszoniaka w Alei Gwiazd na ulicy Piotrkowskiej w Łodzi
• 2012: podczas obchodów swoich 70. urodzin z rąk prezydenta Gliwic, Zygmunta Frankiewicza, odebrał honorowe obywatelstwo miasta Gliwice
• 2015: Splendor Splendorów^[20][21]
• 2017: Kamień Optymizmu oraz tytuł Aktora NieZwykłego na Festiwalu Filmów-Spotkań NieZwykłych w Sandomierzu^[22]

• Wojciech Pszoniak w bazie IMDb (ang.)
• Wojciech Pszoniak w bazie Filmweb
• Wojciech Pszoniak w bazie filmpolski.pl
• Wojciech Pszoniak, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-09] .
• Wojciech Pszoniak na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”