Wilkowyja (powiat gnieźnieński)
Wilkowyja (niem. Neu Paulsdorf[3]) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie gnieźnieńskim, w gminie Kłecko, na zachodniej krawędzi doliny Jeziora Gorzuchowskiego.
| wieś | |
 Uczniowie szkoły w Wilkowyi na zdjęciu wykonanym w 1924 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | 387 |
| Strefa numeracyjna | 061 |
| Kod pocztowy | 62-270[2] |
| Tablice rejestracyjne | PGN |
| SIMC | 0585472 |
Położenie na mapie gminy Kłecko  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego  | |
 52°38′15″N 17°24′57″E/52,637500 17,415833[1] | |
| Strona internetowa | |
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa poznańskiego. Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 roku Wilkowyję zamieszkiwało 387 mieszkańców, z czego 48,8% stanowiły kobiety, a 51,2% mężczyźni[4]. Główna część miejscowości z zabudowaniami mieszkalnymi jednorodzinnymi, znajduje się przy drodze powiatowej 2154P, która łączy Wilkowyję z Polską Wsią i drogą wojewódzką nr 190. W miejscowości znajdują się zabytkowe zabudowania z przełomu XIX i XX wieku, w tym dawny budynek dworu i szkoły, stara gorzelnia oraz zabytkowy cmentarz ewangelicki.
Historia
Wilkowyja była wsią rycerską, własnością rodu Junoszy. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1580 roku, wieś płaciła wówczas dziesięcinę do Kłecka. Prawdopodobnie jednak osada istniała w tym miejscu dużo wcześniej, gdyż Wilkowyja jest wymieniana jako jedna z osad służebnych kłeckiego grodziska[5]. W 1793r. dziedzicem Wilkowyi był Mikołaj Węsierski[6]. W XIX wieku wieś była własnością rodziny Chełmickich[7], jednak w spisie z 1889 roku widnieje już jako posiadłość niemiecka[8]. 18.03.1908 roku miejscowość w wyniku połączenia z obszarem dworskim Polska Wieś (Gustsbezirke Paulsdorf) zmieniła nazwę na Neu Paulsdorf[9].
Demografia
Wykres przedstawiający liczbę ludności wsi Wilkowyja na przestrzeni lat:
Źródła: 1893[10]; 1895[9]; 1910[9]; 1998[4]; 2002[4]; 2009[4]; 2011[4]; 2021[4]
Uwagi: W 1908 roku dokonano połączenia wsi Wilkowyja (95) z obszarem dworskim Polska Wieś (135)[11][9].
Nazwa
Nazwa wsi prawdopodobnie wywodzi się od wilkowyjów, tj. łowców mających wabić wilki[12]. Na przestrzeni wieków wraz ze zmianami w języku nazwa osady ulegała wielokrotnym przekształceniom. Jan Długosz odnotowuje miejscowość jako Wylkowygye[13][14]. W dokumentach z 1580 roku wieś występuje już jako Wilkowiae[15]. W opracowaniu Poznańskiego Towarzystwa Nauk pt. Roczniki z 1891 roku, miejscowość została opisana jako Wyłkowyja[8], natomiast w dziewiętnastowiecznych dokumentach kościelnych nazwa Wilkowyji zapisywana była po łacinie jako Vylkovygye[16]. Od 1908 roku do czasu przyłączenia Wielkopolski do państwa polskiego oraz w czasie okupacji niemieckiej miejscowość nosiła niemiecką nazwę Neu Paulsdorf[9][17].
Powstańcy Wielkopolscy
Z Wilkowyi pochodziło dwóch uczestników Powstania Wielkopolskiego odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym[18].
- Franciszek Baszczyński (ur. 1.01.1898) – od 4.02.1919 do 18.02.1919 jako ochotnik brał udział w Kompanii Jarocińskiej w walkach pod Miejską Górką, Sarnowem, Rawiczem, od 19.02.1919 do lipca 1921 służył w kompanii łączności 11 Pułku Strzelców Wielkopolskich, skąd został zwolniony do rezerwy
- Andrzej Urbaniak (ur. 26.10.1892) – od 27.12.1918 do 18.02.1919 pełnił służbę patrolową i wartowniczą w Poznaniu w dzielnicy Poznań-Jeżyce
Ciekawostki
- 30 września 1761 roku na wzgórzu Kuś, odzielającym Wilkowyję od Gorzuchowa odbył się jeden z ostatnich na ziemiach polskich proces o czary, w wyniku którego spalono na stosie 10 kobiet - zielarek pochodzących z Gorzuchowa. Najmłodsza skazana miała niespełna 13 lat. W 1776 roku, piętnaście lat po tym wydarzeniu sejm Rzeczypospolitej zakazał stosowania kary śmierci w tego typu procesach. Obecnie w tym miejscu w celu upamiętnienia kobiet znajduje się krzyż, tablica pamiątkowa, 10 kamieni symbolizujących skazane, a także figura przedstawiająca najmłodszą zielarkę[19][20][21].
- W Wilkowyi do połowy XIX wieku znajdował się kamień, posiadający charakterystyczne wgniecenie przypominające kształtem ludzką stopę. Według lokalnej legendy powstanie tego kształt przypisywano św. Wojciechowi, który miał zatrzymać się w miejscowości podczas swojej wędrówki z Wągrowca do Gniezna. W 1858 roku głaz usunięto i użyto przy budowie mostu[22][10].
- Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego z 1893 roku wieś zamieszkiwało 91 osób z czego 85 było wyznania katolickiego[10]. Powierzchnia miejscowości wynosiła wówczas 390 ha. W 1910 roku, dwa lata po połączeniu z obszarem dworskim Polska Wieś wieś liczyła 338 mieszkańców[23][9].
- Miejscowość posiadała kilka, obecnie zanikłych przysiółków tj. Wilkowyszki, Bachorza, Białe Błoto, Zastawa i Koćmierz[10].