Wikipedysta:Tomasz Raburski/brudnopis2

Kultury rzymska i grecka należały do jednego kontinuum i ich rozdzielenie jest w dużej mierze umowne.

Do końca filozofia rzymska pozostawała odroślą od filozofii greckiej, mniej rozwiniętą i bujną, zawsze też czerpiącą z greckich źródeł. Grecka filozofia pozostawała żywa, pomimo podboju Grecji przez Rzymian. Takie popularne i szerokie nurty jak platonizm (w wydaniu Plutarcha), arystotelizm czy sceptycyzm były praktykowane w języku greckim i zwykle opisywane są w ramach historii filozofii greckiej^[2]. Plotyn, twórca neoplatonizmu, pomimo tego, że działał w Rzymie, również nie jest najczęściej zaliczany do filozofów rzymskich^[2].

Początkowo, filozofia była uznawana za sprzeczną z kulturą rzymską, która miała być oparta na surowych cnotach republikańskich. Filozofowie działający w Republice rzymskiej byli kilkakrotnie z miasta wydalani (w latach 173, 161 i 155/156 p.n.e.)^[2][3]. Greckie wpływy kulturowe, w tym m.in. sceptycyzm Karneadesa wzbudzały gniew Katona Starszego^[2]. Poselstwo dwóch filozofów epikurejskich (nieznanych szerzej Aljakosa i Filiskosa) zostało wydalone z powodu zbytniej swobody obyczajów i zachęcania młodych do korzystania z przyjemności^[4]. Stopniowo jednak filozofia zaczęła się zakorzeniać w Rzymie.

Pod koniec II w. p.n.e. w towarzystwie Scypiona Młodszego działał stoik Panajtios^[2]. Panajtios dostosował grecki stoicyzm do umysłowości i wrażliwości Rzymian, nakierowując go bardziej ku celom praktycznym i indywidualnemu działaniu. Na przełomie II i I w. p.n.e. nauczali także filozofowie epikurejscy: Amafiniusz i Filodemos^[5]. Z ich kręgu pochodzą pierwsze filozoficzne teksty w języku łacińskim, znane nam jedynie z krytycznych uwag Cycerona. Cyceron krytykował popularny epikureizm, za jego pochwałę wycofania się z życia publicznego, co było niezgodne z rzymską virtu (republikańską cnotą politycznego zaangażowania)^[2].

Pierwszym rzymskim filozofem, który osiągnął autentyczną wielkość był Lukrecjusz, epikurejczyk żyjący w pierwszej połowie I w. p.n.e. Jego De rerum natura uważany jest za największy poemat filozoficzny wszech czasów. Wysoka forma literacka poematu spowodowała, że w w czasach nowożytnych Lukrecjusza oceniano wyżej niż samego Epikura. Z kolei współcześni, przede wszystkim Cyceron, w ogóle nie uznawali go za filozofa^[6]. Poemat jest wyjątkowym połączeniem epikurejskiej filozofii przyrody (z szczegółowo wyłożoną koncepcją atomizmu) z etyką i antropologią filozoficzną^[7].

Na przełomie wieków na zainteresowaniem cieszył się też neopitagoreizm i oparte na nim astrologia i numerologia^[2].

Cycerona zalicza się często do twórców eklektycznych. Największy wpływ na niego miał stoicyzm i Akademia, jednak nie w wydaniu platońskim, a późniejszym: skłaniająca sie ku sceptycyzmowi Nowa Akademia, oraz dogmatyczna etyka Antiochusa. Na tej podstawie Cycero stworzył syntezę, łączącą stoicką koncepcję wszechświata, w którym mieszkają i ludzie i bogowie, oraz rozwinął koncepcję prawa naturalnego^[2].

W początkach cesarstwa, stoicyzm zaczął być kojarzony ze środowiskiem senatorów, niechętnych umacniającemu się jedynowładztwu, i tęskniących do tradycji republikańskich. Jedną z czołowych postaci był Seneka Młodszy, nauczyciel i mistrz Nerona. Z czasem się jednak upowszechnił i w II w. n.e. czołowym stoikiem był (piszący po grecku) cesarz Marek Aureliusz^[2].

Pisma rzymskich stoików podejmowały problematykę etyczną i psychologiczną. Rzymskim wkładem w tę problematykę filozoficzną był problem relacji woli i władz poznawczych człowieka, najpełniej rozwinięty później przez Augustyna z Hippony^[2].

Wraz ze wzrostem popularności chrześcijaństwa, powstała również wczesnochrześcijańska filozofia rzymska (filozofia patrystyczna). Jej najwybitniejszym przedstawicielem był Augustyn z Hippony.

Filozofia rzymska przetrwała upadek cesarstwa na zachodzie i była jeszcze przez pewien czas rozwijana, zanim, wraz z wiekami ciemnymi, filozofia praktycznie zanikła w Zachodniej Europie. Ostatni z wybitnych filozofów, Boecjusz tłumaczył na łacinę logiczne pisma Arystotelesa, oraz interpretował je w duchu neoplatonizmu. Jego "Pociecha filozofii" jest tekstem o wysokich walorach literackich, adresowanym do czytelników czujących swoją bezsilność w niepewnym świecie rządzonym okrutnych władców. Autor odnajduje ukojenie w filozofii i wierze w boską opatrzność, w świecie. W pracy tej starał się połączyć neoplatońską wiarę w boską wszechwiedzę z ideą ludzkiej wolności, wskazując, że dla Boga całość czasu jest teraźniejszością, i jego wiedza o ludzkich działaniach to wiedza obserwatora. Z rozwiązania tego skorzysta siedemset lat później Tomasz z Akwinu^[2].

• GiovanniG. Reale GiovanniG., Historia filozofii starożytnej, t. 3, Lublin: Wydawnictwo KUL, 1999 .
• GiovanniG. Reale GiovanniG., Historia filozofii starożytnej, t. 4, Lublin: Wydawnictwo KUL, 1999 .
• R.W.R.W. Sharples R.W.R.W., Roman Philosophy, [w:] TedT. Honderich (red.), The Oxford Companion to Philosophy, Oxford: Oxford University Press, 2005 .