Wambierzyce

12 listopada 1946 r. nadano miejscowości polską nazwę Wambierzyce^[4]; nazwa ta pochodzi od czeskiej nazwy Vambeřice, używanej przez pielgrzymów z Czech i Moraw. Ta z kolei jest przyswojeniem (poprzez formę „Valbeřice”) najwcześniejszej formy niemieckiej – Albendorf.

Wambierzyce zostały założone najprawdopodobniej w roku 1253 przez króla czeskiego Przemysła Ottokara II^[7], który sprowadził tu osadników z Turyngii. W roku 1330 miejscowość należała do joannitów z Kłodzka, a od końca XIV wieku na ponad dwieście lat przeszła na własność rodziny von Pannvitzów^[7]. Od 1677 wieś była własnością bogatych mieszczan z Opawy, rodziny Osterbergów, która osiedliła się w pobliskim Ratnie^[8].

Na początku XVIII wieku wybudowano w Wambierzycach kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, o barokowej architekturze (krużganki dookoła owalnej nawy, 11 kaplic). Świątynia została wybudowana w miejscu drewnianej kaplicy z 1263. Powstanie w miejscowości sanktuarium maryjnego związane jest z XII-wiecznym przekazem, wedle którego niewidomy Jan z Ratna miał w tym miejscu odzyskać wzrok, a jego oczom miała ukazać się postać Matki Bożej. We wnętrzu świątyni znajduje się m.in. wykonana z drewna lipowego rzeźba Matki Boskiej Królowej Rodzin, datowana na XIV w. (inne źródła podają XIII w.) ukoronowana w 1980^[9].

W 1936 kościołowi nadano tytuł bazyliki mniejszej^[9]. Miejscowość była już wówczas znaczącym ośrodkiem ruchu pielgrzymkowego. W okresie przed drugą wojną światową sanktuarium rocznie odwiedzało od 100 do nawet 200 tys. pątników ze Śląska, Czech, Słowacji, Niemiec (Łużyc), Austrii, Węgier i Polski^[10].

W 1945 miejscowość włączono w granice Polski. Pierwsze grupki polskich osadników dotarły do Wambierzyc jeszcze w sierpniu tego roku. Byli to repatrianci zza Bugu, górale oraz rolnicy z Kielecczyzny^[11]. W styczniu 1946 r. w miejscowości było ok. 2500 ludności niemieckiej (w tym uciekinierzy z Berlina iWrocławia) oraz ok. 500 polskiej^[11]. Ludność niemiecką wkrótce wysiedlono do Niemiec^[9]. Pierwsza ich partia opuściła Wambierzyce 29 marca 1946 r., a ostatnia 21 października tegoż roku^[11].

Świątynia góruje nad rynkiem, z którego prowadzi do niej 57 schodów o symbolicznym znaczeniu: 9 (liczba chórów anielskich) + 33 (wiek Chrystusa w chwili ukrzyżowania) + 15 (wiek Marii w chwili poczęcia Chrystusa). Ponadto w okresie od końca XVII do XIX w. powstała w Wambierzycach, z inicjatywy Daniela von Osterberga, właściciela Wambierzyc w owym czasie, kalwaria z około 100 kaplicami i kapliczkami oraz 12 bramami^[9]. Płynący przez miejscowość strumień nosi nazwę Cedron, nazwy okolicznych wzgórz nawiązują do tematyki biblijnej (Tabor, Syjon, Horeb itp.). Odnosi się to w swojej symbolice do Jerozolimy z czasów, kiedy żył Chrystus. W 1882 wykonana została w miejscowości, przez miejscowego zegarmistrza Longinusa Wittiga, ruchoma szopka z ponad 800 figurkami^[9].

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty^[12]:

• kościół parafialny Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, z lat 1695–1750,
• zespół kalwarii, kaplice na górze Tabor i górze Kalwaria, kaplice i bramy na obszarze miasta, z XVII w., przebudowane w XIX w.,
• hotel, obecnie dom wycieczkowy, pl. Najświętszej Marii Panny 1, z drugiej połowy XIX w.,
• stajnie, z drugiej połowy XIX w.

Od 2002 r. w Wambierzycach odbywa się Międzynarodowy Festiwal imienia Ignaza Reimanna, kompozytora muzyki kościelnej, który się tu urodził. Inauguracja miała miejsce 13 października 2002 r. Inicjatorami tego muzycznego wydarzenia byli: Stanisław Paluszek (organista bazyliki w Wambierzycach), Siegmud Pchalek (niemiecki biograf Reimanna), Ryszard Szkoła (kustosz bazyliki) oraz Clemens Tommek (Niemcy). Festiwal od początku miał charakter międzynarodowy. Podczas pierwszej jego edycji zaprezentowali się artyści z Polski, Czech i Niemiec. Wykonali oni wówczas wspólnie jedną z kompozycji Ignazego Reimanna – „Pastoralmesse in C”, tzw. „Christkindlmesse”. W latach późniejszych podczas imprezy prezentowali się również artyści z innych zakątków Europy. Corocznie odbywający się Festiwal Reimanna to również okazja do spotkań z gośćmi związanymi z muzyką bądź z samym kompozytorem i jego twórczością. Obecnie koncerty w ramach festiwalu odbywają się nie tylko w Wambierzycach, Krosnowicach i Radkowie, ale i w całym rejonie, po obu stronach granicy.

• W miejscowości znajduje się m.in. prywatne muzeum: Skansen Dawnych Sprzętów (ul. Wiejska 52)^[9].

• Daniel Paschasius von Osterberg (1634–1711), dawny właściciel i mecenas wambierzyckiego sanktuarium.
• Joseph Knauer (1764–1844), arcybiskup wrocławski, proboszcz wambierzycki w latach 1794–1814.
• Ignaz Reimann (1820–1885), pedagog, muzyk i kompozytor, który tu się urodził^[9].
• Arno Herzig (ur. 1937), niemiecki historyk.
• Hubertus Tommek (1940–2021), niemiecki ksiądz jezuita, pedagog, pisarz (dzisiejszy wambierzycki dom pielgrzyma był własnością rodziny Tommek).

• Główny Szlak Sudecki: Przełęcz Srebrna – Słupiec – Kościelec – Ścinawka Średnia – Wambierzyce – Skalne Grzyby – Karłów^[9],
• Polanica-Zdrój – Bukowa – Borowina – Niżkowa – Batorówek – Skalne Grzyby – Wambierzyce – Radków – Stroczy Zakręt^[9],
• Ścinawka Średnia - Ścinawka Średnia (stacja kolejowa) - Gorzuchów – Suszyna – Raszków – Wambierzyce
• Kamienna Góra – Wolarz - U Huberta – Szczytna – Chocieszów – Wambierzyce^[13]

• 
  Bazylika
• 
  Dom Pielgrzyma
• 
  Brama Gihon
• 
  Brama Jerozolimska
• 
  Brama w dolinie Jozafata
• 
  Kaplica ścięcia św. Jakuba
• 
  Studzienka Matki Bożej

• WaldemarW. Brygier WaldemarW., TomaszT. Dudziak TomaszT., IwonaI. Chomiak IwonaI., Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625 . Brak numerów stron w książce
• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, ISBN 83-7005-301-7.

• Wambierzyce na stronie „Dolny Śląsk jakiego nie znacie”
• Strona internetowa Międzynarodowego Festiwalu im. Ignaza Reimanna w Wambierzycach. reimann.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-23)].
• Albendorf, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 26 .
• Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona.