Urszula Dudziak
Urszula Bogumiła Dudziak-Urbaniak (ur. 22 października 1943 w Straconce) – polska piosenkarka jazzowa, kompozytorka i autorka tekstów[2], pisarka[3], od 2017 również youtuberka[4].
 Urszula Dudziak (2021) | |
| Imię i nazwisko | Urszula Bogumiła Dudziak |
|---|---|
| Pseudonim | Urszula May, Dorota Cedro, Ulla |
| Data i miejsce urodzenia | |
| Instrumenty | |
| Typ głosu | |
| Gatunki | |
| Zawód | piosenkarka, kompozytorka, autorka tekstów, pisarka, youtuberka |
| Aktywność | od 1958 |
| Wydawnictwo | Kayax i MTJ, dawniej Columbia, Arista, Inner City, Selles, Polonia, Pop Eye, CTI Records, Polskie Nagrania „Muza”, In+Out, EMI, Pronit |
| Zespoły | |
| Vocal Summit Urbaniak’s Orchestra Vienna Art Orchestra | |
| Odznaczenia | |
   | |
| Strona internetowa | |
| Małżeństwo | Bogdan Tłomiński (od 2013), Benght Dahllof (1993–2013), Michał Urbaniak (1967–1987) |
|---|---|
| Partner | Jerzy Kosiński (1987–1991) |
| Dzieci | Mika Urbaniak, Katarzyna Urbaniak |
| Krewni i powinowaci | Rodzeństwo: Leszek Dudziak, Danuta Dudziak |
Nagrała ponad 50 albumów studyjnych[5]. Współpracowała z artystami, takimi jak Pectus, Voo Voo, Ryszard Rynkowski, Reni Jusis, Bobby McFerrin, Sting czy Flora Purim[5][6].
Rodzina
Urodziła się we wsi Straconka, która od 1973 jest dzielnicą Bielska-Białej[5]. Jej starszy brat Leszek Dudziak był perkusistą jazzowym, znanym ze współpracy z Krzysztofem Komedą[7][8]. Ma też młodszą o sześć lat siostrę Danutę[9]. Mając dwa lata[10], przeniosła się z rodzicami do Gubina. Mieszkała również w Nowej Soli[11], Zielonej Górze[11] i Warszawie[12].
Kariera muzyczna
Początki
W dzieciństwie uczyła się gry na akordeonie i pianinie[9]. Należała do harcerstwa, śpiewała piosenki patriotyczne, ludowe i czardasze oraz sięgała po repertuar artystek popowych, takich jak Maria Koterbska, Sława Przybylska, Hanna Rek i Ludmiła Jakubczak[9]. W wieku 14 lat usłyszała w radiu utwór Elli Fitzgerald, dzięki której zainteresowała się jazzem[13]. Śpiewała także z amatorskimi zespołami z Zielonej Góry[14]. Występowała i nagrywała z orkiestrą Edwarda Czernego[5].
W 1958 przystąpiła do zespołu Krzysztofa Komedy[9], z którym wystąpiła po raz pierwszy w Klubie Hybrydy[5] i nagrała piosenkę „Nie jest źle”[15][16].
Lata 60. XX wieku
Nagrywała też pierwsze piosenki dla Polskiego Radia, w tym np. utwór „Pójdę wszędzie z tobą”[17]. W tym okresie przez jakiś czas występowała pod pseudonimami „Urszula May” i „Dorota Cedro”[18]. W 1963 Agnieszka Osiecka i Jan Ptaszyn Wróblewski napisali dla niej w 1963 piosenkę „Ulice wielkich miast”[15][19]. Kompozycja znalazła się na albumie Osieckiej pt. Pięć oceanów[20]. W czerwcu 1963 za wykonanie piosenek „Nie jest źle” i „Ulice wielkich miast” otrzymała wyróżnienie na 1. Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu[21].
Od 1964 współpracowała z Michałem Urbaniakiem, z którym w 1967 wzięła ślub[17]. W latach 1969–1972 brała udział w Międzynarodowym Festiwalu Jazzowym Jazz Jamboree w Warszawie[14].
Lata 70. XX wieku
W 1971 zafascynowała się muzyką wykorzystującą elektroniczne przetworniki głosu. Wówczas podjęła decyzję o śpiewaniu bez zwracania uwagi na tekst, lecz wyłącznie na dźwięki[13]. Sama użyła po raz pierwszy takiej techniki przy nagrywaniu swojej debiutanckiej płyty długogrającej pt. Newborn Light (wydanej w 1972 w Szwajcarii i 1974 w Stanach Zjednoczonych[15]), zrealizowanej w duecie z Adamem Makowiczem[17][22]. Album ten dostał 5/5 gwiazdek od prestiżowego amerykańskiego magazynu DownBeat[15]. W 1973 ukazał się w Niemczech album Michała Urbaniaka, Urszuli Dudziak, Tomasza Stańki i Attili Zollera pt. We’ll Remember Komeda. W 1976 ten sam album ukazał się w USA pod tytułem Tribute to Komeda[15].
W 1973 wraz z mężem wyjechała do Stanów Zjednoczonych do Manhattanu[12]. Uczestniczyła tam w przedsięwzięciach artystycznych Michała Urbaniaka. Występowała wtedy jako One Woman Show[14]; śpiewała m.in. na Newport Jazz Festival, czy w Carnegie Hall[23]. W 1975 wydała trzeci i zarazem swój pierwszy autorski album, zatytułowany po prostu Urszula[24]. Ukazał się w 1975 w Stanach Zjednoczonych, Japonii, Brazylii i Meksyku, a w 1976 – w Wenezueli i we Włoszech. Na rynku europejskim album pojawił się dopiero w 2011. Oprócz utworu „Just the Way You Are” na krążku nie znalazł się żaden tekst, jedynie przetworniki głosu[15]. Płyta znalazła się w liście 1000 najpopularniejszych albumów z 1975 według serwisu Rate Your Music[25]. Z tego też albumu pochodzi najpopularniejszy utwór Dudziak, „Papaya”[26]. W 1976 piosenka została wykorzystana w czołówce brazylijskiej telenoweli Anjo Mau emitowanej na antenie TV Globo[27].
W 1977 wydała drugi autorski album pt. Midnight Rain[15][28], poza tym wzięła udział w nagraniach materiału na płyty Michała Urbaniaka: Michal Urbaniak’s Fusion – Smiles Ahead (1977) i Heritage (1978)[15]. W 1979 wydała album pt. Future Talk, który zawierał muzykę jazz-rockową i free-jazzową. W tym samym roku popularny magazyn „Los Angeles Times” mianował Dudziak piosenkarką roku[15].
Lata 80. i 90. XX wieku
W 1981 została członkinią międzynarodowego zespołu Vocal Summit (w składzie: Dudziak, Bobby McFerrin, Janne Lee, Jay Clayton oraz Lauren Newton)[29]. Wraz z Jerzym Kosińskim przygotowała autobiograficzny program muzyczny Future Talk (promujący album Future Talk), z którym koncertowała po większości krajów Europy oraz spektakl The Nature Is Leaving Us[5]. W latach 80. nagrała kolejne osiem albumów muzycznych: Magic Lady (In and Out) (1980)[30], Solo's, Duo's And Trio's (1982)[31], Sorrow Is Not Forever-Love Is: Vocal Summit (jako zespół Vocal Summit) (1982)[30], Ulla (1982)[30], Sorrow Is Not Forever...But Love Is (1983)[30], Percussion Summit (1984)[31], High Horse (1984)[30][31] oraz Serenata (1989)[31]. Najpopularniejszymi z nich okazały się Ulla[32][15] oraz Sorrow Is Not Forever-Love Is: Vocal Summit[30].
Do 1985 współpracowała m.in. z orkiestrą Gila Evansa, zespołem Archiego Sheppa, Chico Freemanem, Florą Purim, czy Vienna Art Orchestra[14]. W 1985 po 13-letniej nieobecności wróciła do Polski i wystąpiła w duecie z Bobbym McFerrinem na festiwalu Jazz Jamboree w Warszawie[21][33]. Po powrocie do Polski podjęła współpracę z Grażyną Auguścik, z którą koncertuje w Polsce i Stanach Zjednoczonych[34]. Także w 1985 wzięła rozwód z Michałem Urbaniakiem. Jak sama komentuje: została „wokalistką jazzową z Polski, z dwojgiem małych dzieci, bez pieniędzy”[15]. Po rozstaniu w 1986 przez pół roku pracowała w nowojorskiej firmie sprzedającej wzmacniacze do gitar elektrycznych marki SovTech[35][36]. Ponadto dorabiała na życie, pracując jako akwizytorka firmy MCI Inc. i kelnerka w firmie cateringowej[36].
W latach 90. śpiewała w zespole Walk Away[37], z którym koncertowała po kraju i wystąpiła m.in. na Jazz Jamboree w 1992[35]. Kontynuowała też karierę solową i koncertowała po Europie z programem „Future Talk”[38]. W 1991 przez Telewizję Polską zrealizowany został film biograficzny o Urszuli Dudziak pt. Ursula’s Story. Reżyserką została Danuta Beata Postnikoff[14].
XXI wiek
W 2005 została uhonorowana Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[34]. W 2007 jej singiel „Papaya” z 1976 stał się hitem na Filipinach, w Azji i Ameryce Południowej. Do utworu dodano charakterystyczny taniec „Papaya Dance”, który został wykorzystany w filipińskim teleturnieju Game Ka Na Ba? emitowanym na kanale ABS-CBN[39][40][41][42][43]. Utwór na nowo odkrył prezenter radiowy z Filipin. W 2008 o sukcesie „Papai” i tańca „Papaya Dance” informowała amerykańska stacja telewizyjna ABC w programie Good Morning America[44]. „Papayę” tańczyła m.in. armia filipińska podczas przerwy w musztrze[43], a sam singiel sprzedał się ponad 300 tys. razy w Meksyku[45].
W 2007 otrzymała Odznakę Honorową za Zasługi dla Województwa Lubuskiego oraz Perłę Honorową Polskiej Gospodarki w kategorii „kultura”[46][47]. W 2008 odebrała nagrodę TVP Polonia na 45. KFPP w Opolu[21]. W 2009 została uhonorowana Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski[48].
W 2010 znalazła się na trzecim miejscu w plebiscycie 50 najlepszych wokalistek sporządzonym przez miesięcznik „Machina”[49].W 2011, jako mentorka chóru z Zielonej Góry, zajęła drugie miejsce w finale pierwszej edycji Bitwy na głosy. W 2012 ukazała się autobiografia Dudziak pt. Wyśpiewam Wam wszystko. 17 sierpnia 2013 wystąpiła z zespołem na koncercie McFerrin+ w ramach projektu Solidarity of Arts. Wystąpiła w duecie z gospodarzem, Bobby McFerrinem. Tego dnia nastąpiło odsłonięcie odcisku jej dłoni w Alei Gwiazd w Gdańsku. Uczestniczyła również w poprzedniej edycji festiwalu – Stańko+, śpiewając utwór Krzysztofa Komedy Kołysanka Rosemary.
W 2014 wydała singiel „Pójdę wszędzie z Tobą”, który nagrała ze swoją córką, Miką Urbaniak[50]. Do utworu nakręciła teledysk[51]. Z piosenką dotarła do 30. miejsca na Liście przebojów Programu Trzeciego[50].
W 2017 odebrała Fryderyka za całokształt twórczości w kategorii muzyka jazzowa[52]. W 2018 ukazała się druga autobiografia Dudziak pt. „Wyśpiewam wam więcej”, będąca uzupełnieniem książki z 2012.
W 2019 była trenerką w pierwszej edycji The Voice Senior i zagrała gościnnie w filmie Jak zostać gwiazdą. W maju 2020, w trakcie trwania pandemii COVID-19 wzięła udział w akcji #hot16challenge2, promującej zbiórkę funduszy na rzecz personelu medycznego. Jesienią tego samego roku była trenerką w 11. edycji The Voice of Poland[53].
Życie prywatne
W grudniu 1967 wyszła za muzyka jazzowego Michała Urbaniaka, z którym ma dwie córki: Katarzynę (która studiowała w Nowym Jorku nauki humanistyczne) i Mikę (która także została piosenkarką)[54]. Urbaniak po ok. 20 latach małżeństwa, we wrześniu 1985, zostawił żonę dla aktorki Liliany Komorowskiej[43]. Po rozwodzie przez cztery lata była związana z pisarzem Jerzym Kosińskim (zm. 1991[43]), któremu dedykowała album pt. Malowany ptak[55]. W 1993 wyszła za kapitana żeglugi Benghta Dahllofa[56], z którym się rozwiodła. Od 2013 jest związana z Bogdanem Tłomińskim, kapitanem żeglugi wielkiej[10][43].
W 2008 zdiagnozowano u niej złośliwego raka piersi[10][43]. Przeszła mastektomię, wskutek której usunięto jej lewą pierś[10]. Nie miała nawrotów choroby[43].
Ma domy m.in. w Nowym Jorku (na Manhattanie), Szwecji i Warszawie[57].
Wraz z Bogdanem Tłomińskim mieszka w małej wsi, blisko Podlasia. Posiadają tam dom z bali[12].
Styl muzyczny i wizerunek
W twórczości Urszuli Dudziak przeważa muzyka jazzowa[58]. Dysponuje szeroką skalą głosu[58]. Od 1971 śpiewa w większości wykorzystując elektroniczne przetworniki głosu[13].
Wielokrotnie była opisywana jako kobieta żywiołowa i energetyczna[59][60][61][62]; posiadająca dużo optymizmu i radości[63][64].
Dyskografia
Albumy studyjne
- Urbaniak’s Orchestra – Urbaniak’s Orchestra (1968, Atlas Records)[65]
- Michał Urbaniak, Tomasz Stańko, Attila Zoller, Urszula Dudziak – We’ll Remember Komeda (1973, MPS Records)[66]
- Michał Urbaniak Constellation – In Concert (1973, Polskie Nagrania Muza)[67]
- Urszula Dudziak – Newborn Light (1974, Columbia Records)[68]
- Urszula Dudziak – Urszula (1975, Arista Records)[69]
- Urszula Dudziak – Midnight Rain (1977, Arista Records)[70]
- Michal Urbaniak’s Fusion Feat. Urszula Dudziak – Heritage (1978, MPS Records)[71]
- Urszula Dudziak – Future Talk (1979, Inner City Records)[72]
- Urszula Dudziak – Ulla (1982, Pop Eye)[73]
- Lauren Newton, Urszula Dudziak, Jeanne Lee, Jay Clayton, Bobby McFerrin – Sorrow Is Not Forever-Love Is Vocal Summit (1983, Moers Music)[74]
- Urszula Dudziak – Sorrow Is Not Forever... But Love Is (1983, Keytone)[75]
- Urszula Dudziak & Walk Away – Magic Lady (1989, Polskie Nagrania Muza)[76]
- Walkaway With Urszula Dudziak – Live At Warsaw Jazz Festival 1991 (1993, Jazzmen)[77]
- Urszula Dudziak & Grażyna Auguścik – Kolędy (1996, Voice Magic Records)[78]
- Urszula Dudziak – Malowany ptak (1997, Polonia Records)[79]
- Grażyna Auguścik & Urszula Dudziak – To I Hola (2000, Selles Records)[80]
- Michał Urbaniak, Urszula Dudziak, Mika Urbaniak – Życie Pisane Na Orkiestrę (2001, UBX Records)[81]
- Urszula Dudziak – Forever Green / Zawsze Zielona (2008, Green Town Of Jazz)[82]
- Urszula Dudziak – Super Band Live At Jazz Cafe Live (2009, EMI)[83] – złota płyta[84]
- Agnieszka Szczepaniak Feat. Justyna Steczkowska & Urszula Dudziak – aleSZOPKA (2011, Polskie Radio)[85]
- Michał Urbaniak, Urszula Dudziak – Smiles Ahead (2012, UBX Records)[86]
- Urszula Dudziak – Wszystko Gra (2013, Kayax)[87]
- Kuba Badach, Urszula Dudziak, Anna Maria Jopek, Sebastian Karpiel-Bułecka, Anita Lipnicka, Dorota Miśkiewicz, Leszek Możdżer, Marek Napiórkowski, Andrzej Sikorowski, Stanisław Soyka, Tomasz Stańko, Grzegorz Turnau, Aga Zaryan – Uwaga, uwaga (2013, Universal Music Polska & PAH)[88]
- Urszula Dudziak, Grażyna Auguścik – Kolędy (2016, MTJ)[89]
Minialbumy
- Fryderyka Elkana, Urszula Dudziak – Koci Twist (1964, Pronit)[90]
- Urszula Dudziak – Ulla-La (2002, PE!Music)[91]
Single
- 1967: „One Note Samba” / „Russian Twist” (oraz Orkiestra Michała Urbaniaka; Atlas Records)[92]
- 1975: „Papaya” (Arista, EMI, Pop Eye)[93]
- 1975: „Sno King” (Arista)[94]
- 1976: „Tico Tico” (Arista)[95]
- 1978: „And Life Goes On...” (Arista)[96]
- 2002: „Tico Tico” / „And Life Goes On...” (Pomaton EMI)[96]
- 1989: „She Wants to Be Free (Live)”[97]
- 2008: „Papaya (Uniting Nations Radio Edit)”[97]
- 2009: „Papaya (Live)” (Warner Music Poland)[98]
- 2009: „Sparrows (Radio Edit)” (Warner Music Poland)[99]
- 2014: „Pójdę wszędzie z Tobą” (oraz Mika Urbaniak)[50]
Filmografia
- 1980 – Papaya, czyli Skąd się biorą dziewczynki – bohaterka filmu, muzyka
- 1982 – Percussion Summit – udział w filmie
- 1983 – Vocal Summit – udział w filmie
- 1995 – Malowany chłopiec – muzyka
- 1985 – Urszula Dudziak – waga – bohaterka filmu
- 2000 – Ponad tęczą – muzyka
- 2001 – Eden – wykonanie muzyki (wokaliza)
- 2002 – Zielona karta – muzyka, wykonanie piosenek
- 2005 – Panna młoda – muzyka
- 2007 – Wiersz na Manhattanie – bohaterka filmu
- 2007 – Niania jako ona sama
- 2008 – Urszula Dudziak: Życie jest piękne – film dokumentalny o niej samej
- 2010 – Stacja jako ona sama
- 2020 – Jak zostać gwiazdą? jako ona sama
Publikacje książkowe
| Rok | Tytuł | Wydawnictwo | Data wydania | ISBN | Źr. |
|---|---|---|---|---|---|
| 2012 | Wyśpiewam Wam wszystko | Kayax | 12 czerwca 2012 | ISBN 978-83-927811-5-8 | [100] |
| 2018 | Wyśpiewam Wam więcej | Agora | 17 października 2018 | ISBN 978-83-268-2728-0 | [101] |
Nagrody, odznaczenia i nominacje
- Śpiewaczka Roku według „The New York Times” – 1976[102][103]
- Śpiewaczka Roku według „Los Angeles Times” – 1979[23]
- Honorowe obywatelstwo miasta Zielonej Góry – 2004[104]
- Brązowy Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – 2005[34][105]
- Odznaka honorowa za zasługi dla województwa lubuskiego – 2007
- Nagroda Telewizji Polonia – „Artysta bez Granic” – 2007
- Perła Honorowa Polskiej Gospodarki w kategorii kultura – 2007
- Krajowy Festiwal Piosenki Polskiej Opole – nagroda TVP Polonia dla najpopularniejszego wykonawcy poza granicami Polski – 2008[14]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 2009[103]
- 3. miejsce w plebiscycie „50 najlepszych wokalistek” miesięcznika „Machina” – 2010
- Nagroda UNESCO – „Artysta dla Pokoju” – 2014[103]
- Wokalistka Roku „Jazz Top 2014” według Jazz Forum – 2015
- Fryderyk w kategorii muzyka jazzowa (za całokształt twórczości) – 2017[106]
- ShEO Awards w kategorii Ikona kultury – 2022[107]
- Medal Uznania Fundacji Kościuszkowskiej – 2023[108]
Przypisy
Bibliografia
- Urszula Dudziak: Wyśpiewam wam wszystko. Warszawa: Kayax, 2011. ISBN 978-83-927811-2-7.
- Urszula Dudziak: Wyśpiewam wam więcej... Warszawa: Agora, 2018. ISBN 978-83-268-2728-0.
- Piątkowski D., Encyklopedia Muzyki Popularnej – JAZZ, Copyright by Oficyna Wydawnicza Atena, 2000.
- Wolański R., Leksykon Polskiej Muzyki Rozrywkowej, Warszawa 1995, Agencja Wydawnicza MOREX, ISBN 83-86848-05-7, tu hasło Dudziak Urszula, s. 42, 43.
Linki zewnętrzne
- Oficjalny kanał YouTube Urszuli Dudziak
- Oficjalna strona Urszuli Dudziak (strona archiwalna). urszuladudziak.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-12)].