Układ krwionośny
Układ krwionośny, układ hemalny – układ narządów występujący u większości zwierząt dwubocznie symetrycznych, którego zadaniem jest pompowanie i kierowanie przepływem krwi lub hemolimfy, a więc podtrzymywanie krwiobiegu[1].
U większości zwierząt układ krwionośny jest tożsamy z układem krążenia (naczyniowym, waskularnym)[1]. U kręgowców jednak występuje rozgraniczenie na układ krwionośny i układ limfatyczny[2], a u szkarłupni występuje oprócz układu krwionośnego układ okołokrwionośny[1].
Funkcje
Układ krwionośny dostarcza do tkanek wody i substancji odżywczych, zabiera z nich produkty przemiany materii, a także przenosi hormony, komórki odpornościowe (np. leukocyty) i naprawcze (np. koagulocyty, trombocyty). W przypadku występowania barwnika oddechowego ponadto dostarczany jest tlen, a zabierany dwutlenek węgla. Bierze także udział w utrzymaniu stałości środowiska wewnętrznego organizmu (np. termoregulacja, utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej), a czasem pełni funkcję hydrostatyczną[1][3].
Budowa
Podstawową jednostką układu krwionośnego jest naczynie krwionośne[1]. W najprymitywniejszej wersji może być tylko jedno (np. łódkonogi)[4], ale zwykle jest ich więcej. Naczynia mogą się otwierać do jam ciała i wówczas mówi się o układzie krwionośnym otwartym lub też, dzięki wykształceniu się naczyń włosowatych, stanowić układ krwionośny zamknięty[1]. Ten ostatni rozwinął się u wstężnic[5], pierścienic[6], głowonogów[7], bezczaszkowców i kręgowców[2].
Przynajmniej jedno naczynie zaopatrzone jest we włókna mięśniowe umożliwiające skurcze i tym samym pompowanie krwi przez układ[1]. U większości pierścienic funkcję tę pełnią naczynie grzbietowe i naczynie brzuszne[6][1]. U większości zwierząt główną lub jedyną jednostką pompującą jest serce, zwykle położone w zatoce okołosercowej[1]. Jest ono rozmaicie wykształcone. U stawonogów ma formę rury lub worka poprzebijanego ostiami[8][9]. U wszystkich kręgowców i większości mięczaków wyróżnia się w nim komorę i przynajmniej jeden przedsionek[2][10][11][12]. Ponadto u tych pierwszych w skład serca wchodzą zatoka żylna i stożek tętniczy[2]. Naczynia wychodzące z serca zwie się tętnicami (te główne aortami[9][13][12][2]), a doń uchodzące żyłami[1][2].
Oprócz właściwego serca występować mogą inne naczynia tętniące np. serca boczne u lądowych skąposzczetów[6][1], ampułki kurczliwe u owadów[3], serca skrzelowe u głowonogów[7] czy serce wątrobowe u śluzic[2]. Częstym elementem układu krążenia są położone w świetle naczyń zastawki, zapobiegające cofaniu się krwi[1][2].
Za najbardziej zaawansowane uznaje się układy krwionośne głowonogów i płucodysznych czworonogów. W obu tych grupach doszło wyodrębnienia się dużego i małego krwiobiegu, co zapobiega mieszaniu się krwi natlenowanej z odtlenowaną[7][2]. Ponadto zarówno u kręgowców, jak i głowonogów serce budują trzy warstwy: nasierdzie, śródsierdzie i wsierdzie, a pracę układu reguluje skomplikowane antagonistyczne unerwienie: pobudzające i hamujące – każde z własnymi neuroprzekaźnikami[7].
Zobacz też
Bardziej szczegółową charakterystykę układu krwionośnego poszczególnych taksonów: