Ułudka
Ułudka (Omphalodes Mill.) – rodzaj roślin z rodziny ogórecznikowatych. W tradycyjnym, szerokim ujęciu obejmował ponad 20 gatunków[4][5], ale po podziale zachowano tu tylko 11 gatunków[6]. Zasięg rodzaju rozciąga się na południową Europę i południowo-zachodnią Azję – na obszarze od Portugalii po Pakistan[6]. Rośliny te zasiedlają różne siedliska – piaszczyste, słoneczne murawy, cieniste lasy, tereny skaliste, w tym urwiska i wejścia do jaskiń[5]. Jedyny rodzimy dla Polski przedstawiciel tego gatunku w tradycyjnym ujęciu – ułudka leśna przeklasyfikowany został do odrębnego rodzaju Memoremea.
 Morfologia (ułudka wiosenna) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | ułudka | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Omphalodes P. Miller Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
Omphalodes verna Moench[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Pospolicie uprawianym i dziczejącym w całej Europie gatunkiem jest ułudka wiosenna O. verna[4], poza tym uprawiana bywa ułudka kapadocka O. cappadocica[5][7].
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny zielne, zarówno jednoroczne, dwuletnie, jak i byliny osiągające do 40 cm wysokości. Pędy zwykle owłosione[5].
- Liście
- Skrętoległe, odziomkowe sercowate do lancetowatych lub łopatkowatych, wyższe liście łodygowe węższe[5].
- Kwiaty
- Niebieskie lub białe o średnicy do 1 cm. Kielich z działkami zrośniętymi tylko u nasady. Talerzykowata korona kwiatu powstaje ze zrośniętych pięciu płatków u nasady tworzących krótką rurkę. Przy wlocie rurki znajduje się pięć osklepek. Pręcików jest pięć, są krótkie i ukryte w rurce korony. Zalążnia górna, czterokomorowa, z szyjką krótszą od rurki i pręcików[5].
- Owoce
- Rozłupnie rozpadające się na cztery spłaszczone, gładkie lub owłosione rozłupki, zwykle oskrzydlone[5].
Systematyka
Rodzaj należy do plemienia Omphalodeae w podrodzinie Cynoglossoideae w obrębie rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae[8].
Rodzaj w tradycyjnym ujęciu dominującym w XX wieku ujmowany był szeroko (obejmował ponad 20 gatunków rozprzestrzenionych na różnych kontynentach). Badania molekularne na początku XXI wieku ujawniły, że w takim ujęciu rodzaj był taksonem polifiletycznym i zaliczane go niego gatunki w istocie należą do trzech różnych plemion w obrębie rodziny ogórecznikowatych[9][10][11]. W efekcie wyodrębniono środkowoeuropejską ułudkę leśną w monotypowy rodzaj Memoremea stanowiący klad bazalny w obrębie plemienia Asperugeae. Wschodnioazjatyckie gatunki utworzyły rodzaj Nihon w obrębie plemienia Bothriosperminae. Z kolei z pozostałych gatunków tworzących grad ewolucyjny w plemieniu Omphalodeae część wydzielono w osobne rodzaje: Selkirkia, Iberodes i Gyrocaryum. Mimo to rodzaj wciąż uznawany jest za takson parafiletyczny[9].
- Wykaz gatunków[6]
- Omphalodes cappadocica (Willd.) DC. – ułudka kapadocka
- Omphalodes davisiana Kit Tan & Sorger
- Omphalodes heterophylla Rech.f. & Riedl
- Omphalodes kusnezowii Kolak.
- Omphalodes luciliae Boiss.
- Omphalodes nedimeae Aykurt & Sümbül
- Omphalodes nitida (Willd.) Hoffmanns. & Link
- Omphalodes ripleyana P.H.Davis
- Omphalodes runemarkii Strid & Kit Tan
- Omphalodes rupestris Rupr. ex Boiss.
- Omphalodes verna Moench – ułudka wiosenna
Zaliczane tu tradycyjnie takie gatunki jak ułudka lnolistna O. linifolia i ułudka leśna O. scorpioides klasyfikowane są współcześnie odpowiednio jako Iberodes linifolia i Memoremea scorpioides[6].