Transport kolejowy w Białymstoku
Narzędzia
Ogólne
Drukuj lub eksportuj
Kolej w Białymstoku została uruchomiona w 1862 roku. Od 1873 roku stacja Białystok staje się węzłem kolejowym. Węzeł Białystok jest największym w województwie podlaskim[1][2] i jednym z największych w północno-wschodniej Polsce. Stacja Białystok do września 2023 roku była największą stacją w Polsce posiadającą czynną sygnalizację kształtową[3].
Układ węzła kolejowego w Białymstoku wynika z przebiegu trzech dawnych dróg żelaznych: Kolei Warszawsko-Petersburskiej, Kolei Brzesko-Grajewskiej i Kolei Poleskich. Linie Warszawsko-Petersburska i Poleska mają przebieg równoleżnikowy, przecinając miasto. Linia Brzesko-Grajewska ma przebieg południkowy i biegnie po zachodniej stronie miasta. Węzeł kształtował się na dwóch dużych stacjach: Białystok, Białystok Starosielce. Przy czym druga z nich funkcjonowała w ówczesnym odrębnym mieście – Starosielcach, nazywana w mowie potocznej jako Starosielce – miasto kolejarzy[4][5][6][7][8][9]. Obecny kształt węzła wynika z budowy oraz późniejszych rozbiórek poszczególnych odcinków linii z lat 1942, 1960 oraz ponownej odbudowy w 2022 i 2023 roku.
Ważniejsze wydarzenia związane z historią kolei węzła Białystok:
18 września 1862 – Uruchomienie Kolei Warszawsko-Petersburskiej na odcinku Warszawa Petersburska-Białystok[10][11].
15 grudnia 1862 – Uruchomienie Kolei Warszawsko-Petersburskiej na całej długości[12].
1873 – Uruchomienie Kolei Brzesko-Grajewskiej[13].
5 grudnia 1886 – Uruchomienie Kolei Poleskich[14].
1902 – Uruchomienie łącznicy Białystok Południowy – Słobodka umożliwiającej bezpośredni ruch pociągów w kierunku z/do Czeremchy.
1915 – Zniszczenie w wyniku działań wojennych infrastruktury kolejowej, m.in. dworców, zarząd nad koleją w Białymstoku przejmują Niemcy[15][16][17].
2 grudnia 1939 – W wyniku agresji ZSRR na Polskę i aneksji części ziem polskich do Białoruskiej SRR, utworzone zostają Koleje Białostockie (ros. Белостокская железная дорога).
1941 – W wyniku agresji III Rzeszy na ZSRR zarząd na koleją w Białymstoku przejmuje Dyrekcja Kolei w Królewcu[18].
1942 – Uruchomienie łącznic Białystok Towarowy-Białystok Starosielce i Turczyn-Białystok Starosielce[19][20].
lipiec 1944 – Cofające się wojska niemieckie dokonują zniszczeń na stacji Białystok[21][22][23][24][25][26][27][28][29].
1945 – Utworzenie DOKP Olsztyn z tymczasową siedzibą w Białymstoku[30].
1951 – Uruchomienie przystanku Starosielce Wiadukt, dzisiaj Białystok Wiadukt[31].
1957 – Uruchomienie mijanki Bacieczki, dzisiaj Białystok Bacieczki[32].
1960 – Rozbiórka odcinka Białystok Południowy – Białystok Starosielce, przerwanie bezpośredniej ciągłości dawnej kolei brzesko-grajewskiej.
18 marca 1967 – Wybuch kotła w parowozie na terenie lokomotywowni Białystok.
1973 – Uruchomienie przystanku Białystok Stadion.
19 grudnia 1983 – Uroczystość oddania do eksploatacji zelektryfikowanego odcinka Małkinia – Białystok (linia nr 6), przyjazd pierwszego rozkładowego pociągu elektrycznego[33].
10 września 1986 – Uroczystość oddania do eksploatacji zelektryfikowanego odcinka Białystok – Kuźnica Białostocka (linia nr 6)[34].
9 marca 1989 – Katastrofa pociągu towarowego na szlaku Białystok – Białystok Fabryczny.
1989 – Rozpoczęcie remontu dworca kolejowego stacji Białystok[35].
6 grudnia 1990 – Uroczystość oddania do eksploatacji zelektryfikowanego odcinka Białystok – Ełk (linia nr 38)[36].
2 kwietnia 2000 – Zawieszenie przewozów pasażerskich na odcinku Białystok – Zubki Białostockie[37].
28 listopada 2003 – Oddanie do użytku remontowanego przez 14 lat budynku dworca stacji Białystok[38].
8 listopada 2010 – Katastrofa kolejowa na stacji Białystok, długotrwałe utrudnienia w ruchu pociągów[39].
10 grudnia 2012 – Zakończenie przewozów towarowych na odc. Białystok Fabryczny – Waliły.
30 maja 2014 – zamknięcie dla czynności techniczno-ruchowych stacji Białystok Fabryczny, przekształcenie w bocznicę szlakową.
22 września 2014 – Europejski Dzień bez samochodu, bezpłatna kolej miejska na odcinku Białystok Bacieczki – Białystok Fabryczny[40].
2 lipca 2016 – Uruchomienie przewozów pasażerskich na odcinku Białystok – Waliły[41].
18 grudnia 2015 – Prezentacja pociągu ED161 PesaDART[42].
listopad 2018 – Rozpoczęcie remontu dworca kolejowego Białystok[43].
4 stycznia 2019 – Zamknięcie dla obsługi podróżnych dworca kolejowego Białystok, uruchomienie dworca tymczasowego[44].
15 grudnia 2019 – Uruchomienie przystanku osobowego Białystok Nowe Miasto.
wrzesień 2020 – Rozpoczęcie remontu linii kolejowej nr 6 na odc. Czyżew-Białystok[45].
1 października 2020 – Oddanie do użytku dworca kolejowego Białystok po remoncie[46].
28 sierpnia 2021 – Nadanie nazwy dla dworca kolejowego Białystok imienia Danuty Siedzikówny ps. „Inka”[47]
4 maja 2022 – Uruchomienie linii kolejowej nr 519.
2 stycznia 2023 – Ponowne uruchomienie przewozów pasażerskich na odcinku Białystok-Małkinia[48].
29 stycznia 2023 – Zamknięcie przystanku osobowego Białystok Wiadukt[49].
3 września 2023 – Uruchomienie przystanku osobowego Białystok Zielone Wzgórza, oddanie do użytku przebudowanych peronów nr 1, 2 i 4 na stacji Białystok, uruchomienie Lokalnego Centrum Sterowania "Białystok"[50].
14 marca 2024 – Ponowne uruchomienie dla czynności techniczno-ruchowych stacji Białystok Fabryczny. Punkt zdalnie sterowany z LCS Białystok.
18 marca 2024 – Ponowne uruchomienie przewozów pasażerskich na odcinku Białystok-Ostrołęka[51].
Punkty eksploatacyjne (posterunki ruchu i przystanki) na terenie Białegostoku zaznaczono czcionką pogrubioną, a kursywą punkty zlikwidowane/nieistniejące.
Nazwa stacji | Uruchomienie/Zamknięcie | Numer linii/kilometraż | Zdjęcie | Statut | Właściwości | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Białystok | 1862 | 6 177,305 32 77,003 37 0,000 38 0,000 515 0,001 516 0,000 519 0,000 556 175,723 836 174,941 837 177,183 | ![]() | czynna | Dworzec: czynny Kasy: tak Biletomaty: tak Perony: 4 Krawędzie peronowe: 7 Sygnalizacja: świetlna | |
Białystok Bacieczki | 1957 | 38 8,013 | czynna | Dworzec: czynny Kasy: zlikwidowana Biletomaty: nie ma Perony: 2 Krawędzie peronowe: 2 Sygnalizacja: świetlna | ||
Białystok Fabryczny | 1886 | 37 3,675 | ![]() | czynna | Dworzec: nieczynny, zmienione przeznaczenie Kasy: zlikwidowana Biletomaty: nie ma Perony: 2 Krawędzie peronowe: 3 (czynna 1) Sygnalizacja: świetlna | |
Białystok Starosielce | 1873 | 38 4,555 515 1,914 516 1,916 | ![]() | czynna | Dworzec: nie istnieje Kasy: zlikwidowana Biletomaty: nie ma Perony: 1 Krawędzie peronowe: 1 Sygnalizacja: świetlna | |
Białystok GT | 1862 | 6 176,300 556 175,723836 175,990837 176,421 | czynna | Dworzec: zmienione przeznaczenie Kasy: nie ma Biletomaty: nie ma Perony: brak Krawędzie peronowe: brak Sygnalizacja: świetlna | Obecnie jako część stacji Białystok |
Nazwa przystanku | Uruchomienie/Zamknięcie | Numer linii/kilometraż | Zdjęcie | Statut | Właściwości | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
Białystok Nowe Miasto | 2019 | 32 72,585 | ![]() | czynny | Dworzec: nie ma Kasy: nie ma Biletomaty: nie ma Perony: 1 Krawędzie peronowe: 1 | |
Białystok Stadion | 1972 | 32 71,110 | ![]() | czynny | Dworzec: nie istnieje Kasy: zlikwidowana Biletomaty: nie ma Perony: 1 Krawędzie peronowe: 1 | |
Białystok Wiadukt | 1953/2023 | 6 173,570 | ![]() | zlikwidowano | Dworzec: nie istnieje Kasy: nie było Biletomaty: nie było Perony: 2 Krawędzie peronowe: 2 | |
Białystok Zielone Wzgórza | 2023 | 6 174,288 32 73,986 38 3,017 | ![]() | czynny | Dworzec: nie istnieje Kasy: nie ma Biletomaty: nie ma Perony: 2 Krawędzie peronowe: 4 |
Nazwa posterunku | Uruchomienie | Numer linii/kilometraż | Rodzaj | Zdjęcie | Właściwości | Statut |
---|---|---|---|---|---|---|
Białystok R1-7 | 1942 jako Turczyn, 2023 jako Białystok R1 | 6 172,823 516 0,000 | posterunek zdalnie sterowany | Sygnalizacja: świetlna | czynny | |
Białystok R601 | 1942, 2023 jako Białystok R601 | 32 73,697 515 0,000 | posterunek zdalnie sterowany | Sygnalizacja: świetlna | czynny | |
Białystok R603 | 2022, 2023 jako Białystok R603 | 515 0,805 519 1,098 | posterunek zdalnie sterowany | Sygnalizacja: świetlna | czynny | |
Białystok R606 | 1902 jako Białystok Południowy, 2022 jako Białystok R606 | 32 72,833 519 0,000 | posterunek zdalnie sterowany | Sygnalizacja świetlna | czynny | |
Białystok Fabryczny IKAJ | 1929 | 37 6,513 | posterunek bocznicowy/bocznica szlakowa | Sygnalizacja: kształtowa zlikwidowana | nieczynny | |
Białystok bocz. 157 | ? | 32 71,288 | posterunek zdalnie sterowany | Sygnalizacja: świetlna | czynny | |
Białystok Wschód[55] | ? | 37 1,680 | posterunek odgałęźny | Sygnalizacja: kształtowa zlikwidowana | nie istnieje | |
Słobodka[56] | 1902 | 6 173,800 | posterunek odgałęźny | ![]() | Sygnalizacja: kształtowa zlikwidowana | nie istnieje |
Białystok | Białystok Bacieczki | Białystok Fabryczny | Dojlidy/Białystok Fabryczny IKAJ[57][58] | Białystok Starosielce | Bocznice szlakowe | |
---|---|---|---|---|---|---|
czynne[59][60] |
|
|
| |||
nieczynne[60][61], w tym rozebrane |
|
|
|
|
Kolejowe Zakłady Konstrukcji Stalowych – ostatnia nazwa zakładu: Mostostal Białystok, istniejący w latach 1873–2014 zakład produkujący na rzecz kolei konstrukcje stalowe, mostowe itp. Zakłady powstały na bazie utworzonych przy stacji Starosielce Zakładów Remontowych Zaplecza Kolei Żelaznych[62][63].
Na terenie Białegostoku funkcjonują jednostki organizacyjne przedsiębiorstw:
Pasażerskie połączenia kolejowe w rozkładzie 2023/2024 realizowane są przez PKP Intercity i Polregio.
PKP Intercity uruchamia pociągi zestawione z wagonów i lokomotyw serii: SU160, EU07, EP07, EP08, EP09, EU160 oraz elektrycznych zespołów trakcyjnych serii ED161.
Polregio uruchamiają pociągi zestawione z wagonów motorowych, autobusów szynowych, spalinowych zespołów trakcyjnych serii: SA105, SA106, SA108, SA133 i elektrycznych zespołów trakcyjnych serii: EN57, EN57Al, EN57Ald.
Część pociągów PKP Intercity kończy lub zaczyna bieg na stacji Białystok, dla pozostałych jest to stacja pośrednia. Dla części pociągów tego przewoźnika następuje zmiana kierunku (w relacji z/do i przez Ełk i Siedlec) lub zmiana trakcji (w relacji z/do Ełku, Siedlec, Suwałk).
Przewoźnik | Stacje docelowe | ||
---|---|---|---|
Krajowe | Międzynarodowe | Uwagi | |
PKP Intercity | |||
Polregio |
|
Według rozkładów jazdy pociągów (tab. 536)[67] z lat 50. XX wieku pomiędzy stacjami Białystok Centralny a Starosielce kursowało kilkanaście pociągów na dobę.
Wielokrotnie w przestrzeni publicznej pojawiały się pomysły uruchomienia kolei miejskiej lub aglomeracyjnej[68][69][70][71][72][73]. Urząd Miejski w Białymstoku wydał jedno opracowanie na ten temat[74]. Jedyną dotąd próbę w XXI wieku podjęto na jeden dzień – 22 września 2014 roku, kiedy to Stowarzyszenie Sympatyków Kolejnictwa „Kolejowe Podlasie” w ramach projektu „Podlaska kolej na tak – społeczna strona kolei” uruchomiło kilkanaście bezpłatnych pociągów REGIO w relacji Białystok Fabryczny – Białystok – Białystok Starosielce – Białystok Bacieczki. Połączenia były wykonywane przez Przewozy Regionalne jednym spalinowym zespołem trakcyjnym: SA108-009. Z jednodniowych przewozów skorzystało blisko 1500 osób[75][76][77][78].
Od 20 kwietnia 2018 roku we wszystkich pociągach REGIO na odcinkach pomiędzy stacjami kolejowymi na terenie Białegostoku wprowadzony został „Bilet miejski”[79][80].
Na węźle białostockim realizowane są następujące projekty finansowane ze źródeł UE:
Na terenie Białegostoku istnieją pomniki i tablice związane z koleją, a także jedna wystawa poświęcona kolejnictwu.
Koleje wąskotorowe w Białymstoku istniały w co najmniej kilku miejscach. Kolej do przewozu moczonego drewna funkcjonowała przy fabryce dykty Hasbacha[109]. Koleje cegielniane istniały m.in. na osiedlu Starosielce i w okolicach dzisiejszego targowiska przy ulicy Kawaleryjskiej[110].
Przy kolei w Białymstoku istniała inna niż przewozowa działalność, funkcjonowały między innymi wielosekcyjne klub sportowe: Kolejarz Starosielce, Ognisko Białystok. Inną działalność było np. Kolejowe Przysposobienie Wojskowe[111].