Tenrek zwyczajny

Takson po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1778 roku niemiecki zoolog Johann Christian Daniel von Schreber pod nazwą Erinaceus ecaudatus^[1]. Miejsce typowe to Madagaskar^[1][12]. Holotyp nieznany^[13]. Jedyny przedstawiciel rodzaju tenrek^[11] (Tenrec) który zdefiniował w 1799 roku francuski zoolog Bernard Germain de Lacépède^[2].

Pomimo dużych różnic w wielkości i ogólnym wyglądzie pomiędzy Tenrec i Hemicentetes zostały rozpoznane podobieństwa między obydwoma taksonami na podstawie pewnych cech morfologicznych i behawioralnych^[14]. Badania morfologiczne i molekularne potwierdziły, że te dwa rodzaje tworzą klad i są taksonami siostrzanymi dla dwóch pozostałych rodzajów z obrębu Tenrecinae, Echinops i Setifer^[14].

Gatunek monotypowy^[14][15][16].

• Tenrec (Tenrecus): nazwa ‘tandraka’ oznaczająca w języku malgaskim tenreka^[17][18].
• Centetes: gr. κεντητης kentētēs ‘ten, kto kłuje’, od κεντεω kenteō ‘kłuć’^[19].
• ecaudatus: nowołac. ecaudatus ‘bezogonowy, bez ogona’, od łac. ex- ‘brak, bez, nie’; -caudatus ‘-ogonowy’, od cauda ‘ogon’^[20].

Tenrek zwyczajny występuje na Madagaskarze^[14][15], natomiast na Komorach, Seszelach, Mauritusie i Reunionie został introdukowany początkowo jako pokarm dla pracowników plantacji^[16][21]. Zamieszkuje tereny krzewiaste i lasy równikowe, często w pobliżu źródeł wody^[21][22]. Spotykany również na polach ryżowych, plantacjach i w ośrodkach miejskich. Pojawia się do wysokości 2500 m n.p.m.^[10]

Największy przedstawiciel rodziny tenrekowatych^[26]. Ciało silne i muskularne. Głowa wydłużona, zakończona spiczastym ryjkiem. Oczy i uszy małe^[22][27]. Ogon szczątkowy. Ubarwienie w zależności od rejonu występowania waha się od szaro-brązowego do czerwono-brązowego^[21]. Sierść jest gęsta i składa się ze sztywnych włosów i tępych kolców. Kolce młodych są koloru białego^[22][28]. Kończyny przednie są dłuższe od tylnych. Łapy o pięciu palcach zakończone są ostrymi pazurami. Samice mają zazwyczaj 12 par sutków. Układ pokarmowy, rozrodczy i wydalniczy łączą się w fałdzie skórnym przypominającym kloakę^[24].

Ssak ten prowadzi samotny i nocny tryb życia. Dorosłe tenreki starają się unikać nawzajem, z wyjątkiem okresu rozrodu i matki opiekującej się młodymi. Głównie okresy aktywności przypadają na wieczór (od 18 do 21 godz.) oraz noc (od 1 do 5 godz.)^[21]. Często można go spotkać podczas kąpieli na polach ryżowych. W poszukiwaniu pożywienia potrafi wspinać się na strome skały i rzadziej na drzewa. Nora zwykle znajduje się w pobliżu potoków lub strumieni i ma kształt litery Y. Przeważnie ma dwa wyjścia i komorę sypialną długości 1–2 m. Podczas suchych zimowych miesięcy kiedy zasoby pokarmowe są ograniczone, ssak ten zapada w głęboki sen. Areał osobniczy wynosi 0,5-2 ha. W sytuacji zagrożenia stroszy sztywne włosy i kolce na grzbiecie^[29] i wydaje z siebie syczące odgłosy^[30]. Otwiera też szeroko paszczę i w ostateczności kąsa. Młode wytwarzają dźwiękowy sygnał alarmowy w procesie zwanym strydulacja. Na ten dźwięk rodzeństwo rozbiega się i szuka schronienia^[21]. Długie wąsy i włosy na plecach wykorzystywane są do wykrywania drgań. Mają też dobry zmysł wzroku. Do komunikacji wykorzystują również bodźce zapachowe.

Okres godowy przypada głównie na październik i listopad. Samce często staczają walki o samice. Podczas spotkania para nawzajem się obwąchuje po czym przystępuje do krycia. Podczas kopulacji samiec przytrzymuje samicę przednimi nogami i częstą ją liże^[21]. Ciąża trwa zwykle 56–64 dni. Po tym okresie rodzi się 1-32 młodych (zwykle jednak 10-20)^[31] o masie urodzeniowej 21 g^[25]. Wielkość miotu zależy od warunków w jakich występuje ten ssak: w tropikalnych lasach Seszeli w pobliżu równika wynosi około 10, w większości badanych obszarów 15, natomiast na sawannach 20^[21]. Młode rodzą się słabo rozwinięte i z zamkniętymi oczami (które otwierają po 14 dniach). Okres laktacji trwa około 4 tygodnie. Po tym okresie matka wyprowadza młode i zaczynają przyjmować stały pokarm. Zmiana ubarwienia następuje po 60 dniach życia. Po 3-4 miesiącach zazwyczaj opuszczają gniazdo i rozpoczynają samodzielne życie.

Tenrek zwyczajny jest wszystkożerny. Na pokarm składają się głównie owady, dżdżownice i inne bezkręgowce oraz rośliny, owoce, płazy, gady i małe ssaki. Długi pysk oraz włosy czuciowe wykorzystywane są do szukania pokarmu pod ściółką leśną. Do rozłupywania twardych pancerzy owadów wykorzystuje silne mięśnie szczęk^[32].

Niewiele wiadomo na temat drapieżników polujących na tenreka. Jedynie człowiek polował na te ssaki od tysięcy lat, głównie dla mięsa. Ponadto jako owadożerca niewątpliwie redukuje populacje owadów szkodników^[21]. Mogą być nosicielami bakterii wywołujących leptospirozy^[33].

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)^[10]. Nie ma większych zagrożeń dla populacji tego gatunku. Jedynie wprowadzone szczury z rodzaju Rattus mogą być w pewnych okolicznościach konkurencją dla tenreka zwyczajnego^[21].

• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
• Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971. Brak numerów stron w książce