Tekst Apokalipsy św. Jana
Grecki tekst Apokalipsy świętego Jana miał inną historię niż pozostałe księgi Nowego Testamentu i nie odzwierciedla tych samych tradycji tekstualnych. Ponieważ liczba rękopisów Apokalipsy jest mniejsza niż pozostałych ksiąg NT, jej tekst jest pod względem naukowym najlepiej opracowany, spośród wszystkich ksiąg Nowego Testamentu.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Papyrus_18_POxy1079.jpg/200px-Papyrus_18_POxy1079.jpg)
Grecki tekst Apokalipsy odzwierciedla historię tej księgi i jej znaczenie w Kościele greckim. Długo wątpiono w jej kanoniczność, przez co nie była używana w liturgii i żaden z wielkich egzegetów wschodniego chrześcijaństwa jej nie komentował[1]. Nie ma ona manuskryptów reprezentujących tekst zachodni[1][2].
Na ogólną liczbę około 5700 rękopisów Nowego Testamentu 287 reprezentuje Apokalipsę[3], co oznacza, że jest reprezentowana zaledwie przez 6,6% rękopisów. Apokalipsy nie zawiera bardzo ważny rękopis Nowego Testamentu – Kodeks Watykański. Księga ta niemal nie występuje w rękopisach pochodzących z wieków od VI do IX[a][1], w ogóle nie występuje w greckich lekcjonarzach, ponieważ w Kościele bizantyjskim nie czytano Apokalipsy w liturgii[4].
Historia badań
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/P._Oxy._LXVI_4499.jpg/200px-P._Oxy._LXVI_4499.jpg)
Liczba rękopisów Apokalipsy jest znacznie mniejsza niż dla pozostałych ksiąg Nowego Testamentu[b]. Dodatkowo Apokalipsa nigdy nie była uwzględniana w greckich lekcjonarzach[5]. Dzięki słabemu poświadczeniu tekstu Apokalipsy starożytnymi i średniowiecznymi rękopisami, zbadanie całości materiału rękopiśmiennego jest łatwiejsze, niż w przypadku pozostałych ksiąg Nowego Testamentu. Z tego też powodu tekst Apokalipsy jest pod względem naukowym najlepiej opracowanym, spośród wszystkich ksiąg Nowego Testamentu[6].
Pierwszy krok w stronę systematycznego i metodycznego zbadania tekstu Apokalipsy podjął Samuel Prideaux Tregelles w 1844 roku. Tregelles zbadał tekst 3 majuskułów i 92 minuskułów. Najwyżej ceniąc Kodeks Aleksandryjski i Kodeks Efrema, co wynikało z faktu, że w owym czasie były to jedyne starożytne rękopisy z tekstem Apokalipsy[7]. Brooke Westcott i Fenton Hort najwyżej cenili Kodeks Aleksandryjski, co zostało poparte późniejszymi badaniami Józefa Schmida (opublikowane w 1955-1956). Weiss stawiał na czele Sinaiticus, Alexandrinus, Ephraemi[8].
Wilhelm Bousset podkreślił znaczenie rękopisów P i Q, jako przedstawicieli innej recenzji niż hezychiańska[8]. Bousset stwierdził, że większość rękopisów, zwłaszcza późnych pozostaje w bliskim związku z komentarzem do Apokalipsy Andrzeja z Cezarei[9].
Hermann von Soden swoją teorię trzech recenzji (hezychiańska, antiocheńska i jerozolimska) usiłował przenieść także na Apokalipsę. Do recenzji jerozolimskiej zaliczył recenzję Andrzeja z Cezarei, która ma kapadockie pochodzenie i nie ma nic wspólnego ani z Jerozolimą, ani z Bizancjum[8].
H.J. Vogels usiłował dowieść, że Kodeks Synajski posiada wpływy tradycji łacińskiej[8].
R.H. Charles ograniczył się do kodeksów uncjalnych i dlatego pominął rękopisy recenzji Andrzeja z Cezarei. Charles podkreślił zasadę liczenia się ze stylem autora przy wyborze wariantów tekstowych. Za najbardziej neutralne, tzn. zawierające niewielką liczbę poprawek, uznał kodeksy A i C[8].
H.C. Hoskier przez trzydzieści lat pracował nad wszystkimi dostępnymi mu rękopisami Apokalipsy. Rezultat swojej pracy opublikował w 1929 roku (Concerning the Text of the Apocalypse). Hoskier wyróżnił dwa typy tekstu: kościelny oraz rodziny tekstów niezależnych. Teksty niezależne reprezentowane są głównie przez rękopisy z góry Athos. Wyróżnił w sumie jedenaście rodzin, wśród których wysoko cenił rodzinę koptyjską[10].
Marie-Joseph Lagrange zaproponował podział na dwie kategorie: typ B reprezentowany przez kodeksy uncjalne (S, A, C, E, F) oraz szereg minuskułów; typ kościelny reprezentowany przez P I Q oraz minuskuły[10].
J.M. Bover szczególnie wysoko cenił papirus Chester Beatty III, najstarszy rękopis Apokalipsy[10].
J. Schmid, w wyniku żmudnej pracy nad rękopisami, korzystając z komentarzy Ekumeniusza oraz Andrzeja z Cezarei, pochodzących z VI wieku, wyselekcjonował najpierw 44 rodziny rękopisów. Cztery z nich uznał za wartościowe[11]. Schmid wyróżnił cztery rodziny, dwie starożytne, z których jedna opiera się na kodeksach A, C oraz komentarzu Ekumeniusza, druga zaś na kodeksie Synajskim oraz Chester Beatty III. Ponadto wyróżnił dwie rodziny minuskułowe, z których jedną stanowi tekst Andrzeja z Cezarei a drugą Textus receptus. Ważnym osiągnięciem Schmida jest spostrzeżenie, że komentarz Ekumeniusza harmonizuje z kodeksami A, C oraz minuskułem 2053[12].
Klasyfikacja rękopisów
Tradycje tekstualne
Podobnie jak i w przypadku innych ksiąg Nowego Testamentu najwyżej cenionymi są rękopisy tekstu aleksandryjskiego, który w przypadku Apokalipsy dzieli się na dwie podgrupy. Powszechnie uważano, że najbardziej poprawny tekst podaje Kodeks Aleksandryjski (A), który odbiega od oryginału tylko w około 15 miejscach (zdaniem W. Bousseta w 17 miejscach). W dalszej kolejności wyliczano C (04), 2377, 0207, P (025), 2344, 046, (01). Wadą Kodeksu Aleksandryjskiego jest harmonizacja starotestamentowych cytatów z Septuagintą[13]. Opublikowany w 1999 roku
przekazuje tekst bliski dla A i C. Został uznany za najlepszy rękopis Apokalipsy, najbliższy oryginałowi[14]. Tylko w 14 miejscach
jest niezgodny z Kodeksem Aleksandryjskim i Efrema jednocześnie[15]. Komentarz Ekumeniusza reprezentuje tę właśnie formę tekstu[16].
Pomimo iż Kodeks Synajski cieszy się opinią lepszego rękopisu niż kodeksy A i C w pozostałych partiach Nowego Testamentu, to jednak w Apokalipsie kodeksy A i C są wyżej cenione przez krytyków[17]. Kodeks Synajski wraz z pokrewnym mu papirusem Chester Beatty III reprezentuje drugą podgrupę aleksandryjskiego tekstu, cieszącą się mniejszym uznaniem ze strony krytyków tekstu[18]. Zależności pomiędzy tradycjami A C i
wskazują na brak recenzji, a różnice zachodzące pomiędzy tymi tradycjami są dziełem przypadku[17][19][16].
Tekst bizantyjski dzieli się na dwie grupy A oraz
K. Grupa
A jest zgodna z komentarzem Andrzeja z Cezarei, a czołowym reprezentantem tej grupy jest 025[c].
K przedstawia standardowy tekst bizantyjski, reprezentantem tej grupy jest 046[20][d]. Tradycje tekstualne
A i
K są rezultatem recenzji, pierwsza została dokonana w VI wieku, druga w IX wieku[17].
Minuskuł 2344 zachował się w słabej kondycji i jego tekst nie zawsze jest czytelny. 2377 zachował się we fragmentarycznym stanie[17].
Kategorie Alanda
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Uncial_0308_POxy_4500_recto.jpg/200px-Uncial_0308_POxy_4500_recto.jpg)
Kurt Aland wprowadził podział greckich rękopisów Nowego Testamentu na pięć kategorii. Rękopisy I kategorii reprezentują aleksandryjską tradycję tekstualną. Rękopisy III kategorii reprezentują tekst niezależny od recenzji IV wieku i są ważne dla ustalenia oryginalnego tekstu, jak również dla poznania historii tekstu. Brak jest rękopisów reprezentujących kategorię IV, która została przewidziana dla rękopisów tekstu zachodniego. Rękopisy V kategorii reprezentują bizantyńską tradycję tekstualną i ta grupa jest najliczniejsza[21].
kategoria I
ok. 300 (1,4-7)
IV wiek (5,5-8; 6,5-8)
III wiek (9,10 – 11,3; 11,5 – 16,15; 16,17 – 17,2)
(01) IV wiek (kompletny)
- A (02) V wiek (kompletny)
- 2053 XIII wiek (kompletny)
- 2062 XIII wiek (rr. 1; 15-22)
- 2344 XI wiek (kompletny)
kategoria II
ok. 600 (2,12-13; 15,8 – 16,2)
ok. 400 (9,19 – 10,2.5-9)
- C (04) V wiek (1,1-2; 3,20 – 5,14; 7,14-17; 8,5 – 9,16; 10,10 – 11,3; 16,13 – 18,2; 19,5 – 22,21)
- 1006 XI wiek (kompletny)
- 1611 XII wiek (21,27 – fin.)
- 1841 ok. 900 (kompletny)
- 1854 XI wiek (kompletny)
- 2050 XII wiek (rr. 1-5; 20-22)
- 2329 X wiek (kompletny)
kategoria III
- 0169 IV wiek (3,19–4,3)
- 0163 V wiek (16,17-20)
- 0207 IV wiek (9,2-15)
- 0229 VIII wiek (18,16-17; 19,4-6)
- 2351 X wiek (1,1 – 13,17; 14,4-6)
- 2377 XIV wiek (kompletny)
kategoria V
- P (025) IX wiek (1,1 – 16,11; 17,2 – 19,20; 20,10 – 22,5)
- 046 X wiek (kompletny)
- 052 X wiek (7,16 – 8,12)
Klasyfikacja ta nie oddaje rzeczywistego stanu rzeczy, ponieważ dokonana została w oparciu o profil tekstualny innych ksiąg Nowego Testamentu (w sumie 1000 miejsc profilowych, żadne z nich nie dotyczyło Apokalipsy)[e].
27 wydanie Nestle-Alanda
27 wydanie Nestle-Alanda (NA27), które wśród greckich rękopisów NT wprowadziło rozróżnienie na świadków I i II rzędu, świadków tekstu często cytowanych i rzadko cytowanych, do świadków I rzędu zalicza następujące rękopisy:
,
,
,
,
,
,
, Kodeks Synajski, Kodeks Aleksandryjski, Kodeks Efrema, Kodeks 051, Kodeks 0163, Kodeks 0169, 0207, 0229.
Do świadków II rzędu zaliczono:
Nie utworzono trzeciej grupy dla rękopisów rzadziej cytowanych[22].
Przekłady starożytne
Przekład starołaciński powstał w końcu II wieku i jest ważny ze względu na wczesną datę. Jest on jednak trudny do odtworzenia ze względu na wtórny wpływ Wulgaty. Zachowało się 13 starołacińskich rękopisów z tekstem Apokalipsy oraz komentarze. Wulgata zawiera poprawiony tekst starołaciński[23].
Przekłady na dialekty koptyjskie pochodzą z III wieku. Przekład na dialekt saidzki jest bliski dla Kodeksu Aleksandryjskiego, przekład na dialekt bohairski nie zachował się w całości. Rękopisy etiopskie są bliskie dla kodeksów A i C. Peszitta nie zawierała Apokalipsy, pojawia się w późniejszych syryjskich przekładach. Przekłady na arabski, ormiański i gruziński są późnego pochodzenia[23]. Przekład ormiański powstał w X wieku[24]. Przekład na język cerkiewnosłowiański powstał dopiero w XII wieku[25].
Cytaty Ojców Kościoła
Fragmenty Apokalipsy zachowały się w cytatach Ojców Kościoła. Największe znaczenie mają greckie cytaty u Ireneusza, Hipolita, Orygenesa, Euzebiusza z Cezarei i Metodego z Olimpu. Dla krytyki tekstu szczególnie cennym jest dzieło Hipolita De Antichristo (rękopis H)[13]. Cytaty Orygenesa potwierdzają tekst Kodeksu Synajskiego[16].
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- G. K. Beale: The Book of Revelation. Grand Rapids – Cambridge: Wm Eerdmans, 1999, s. 70–75, seria: NIGTC. ISBN 0-8028-2174-X.
- A. Jankowski: Apokalipsa świętego Jana. Poznań: Pallottinum, 1959, s. 102–111, seria: WPK.
- David C. Parker: An Introduction to the NT Manuscripts and Their Texts. Cambridge: Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-521-71989-6.
- M. Wojciechowski: Apokalipsa świętego Jana. Objawienie, a nie tajemnica. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2012, s. 40–43. ISBN 978-83-7424-981-2.
Linki zewnętrzne
- Ἀποκάλυψις Ἰωάννου Ruch Biblijny
- Studien zum Text der Apokalypse, Berlin: Walter de Gruyter, 2015.
- Studien zum Text der Apokalypse II, Berlin: Walter de Gruyter, 2017.