Tarnowiec (województwo małopolskie)

Pierwotna nazwa Tarnów, następnie Tarnów Mały^[4]. Pieczęć wiejska z lat 1909–1910 przedstawia krzak (drzewko) o rozłożystej koronie, prawdopodobnie tarninę. Napis w otoku: GMINA TARNOWIEC^[5]. Nazwa pochodzi od krzewów tarniny używanych jako kolczaste wykończenie obwałowań wokół miejscowego grodziska, a później fos zamku Leliwitów^[6].

Najstarszy ze znanych zapisków, prawdopodobnie z 1124 r., wymienia miejscowość Tarnów Mały wśród dóbr klasztoru tynieckiego. Źródła historyczne wyszczególniają, że właśnie Tarnów Mały był na przełomie XIII i XIV w. najważniejszym punktem osadniczym w regionie. Argumentem przemawiającym za tym ma być fakt, że właśnie w Tarnowie Małym najwcześniej funkcjonowała parafia.

W 1536 we wsi znajdował się folwark zamkowy, karczma, obfite łąki i sadzawki. W tym czasie osadę zamieszkiwało 8 zagrodników (z rodzinami)^[7]. W latach 1547–1939 wieś należała do tzw. Hrabstwa Tarnowskiego^[8].

W 1863 Marceli Kuźniarski (administrator Sanguszków na dobrach w Tarnowcu) miał pełnić rolę kwatermistrza, pomagał przerzucać oddziały oraz kwaterował ochotników do walk w powstaniu styczniowym^[9].

4 czerwca 1866, podczas upału i przy silnym wietrze od wschodu pożar zniszczył w Tarnowcu "13 domów włościan, tyleż stodół i kilka małych zabudowań gospodarskich" oraz gumna dworskie. W ogniu zginęła babcia z wnukiem. Tylko jeden dom był ubezpieczony^[10].

Uchwałą Sejmu Krajowego zatwierdzoną przez cesarza dnia 12 lipca 1870 Rada Powiatowa w Tarnowie "ma prawo pobierać myto od drogi powiatowej z Tarnowa na Tuchów do Gromnika i do mostu na Białej pod Tuchowem. Pobór odbywać się będzie w Tarnowcu, Tuchowie i Siedliskach"^[11].

28 sierpnia 1876 po uderzeniu pioruna spłonęła miejscowa karczma dworska a w niej zapasy zboża i 12 sztuk bydła^[12].

W 1880 wieś liczyła 463 rzymskich katolików oraz 25 izraelitów. Miała gminną kasę pożyczkową, karczmę, tartak "Rudy", cegielnię "Konstancja" i folwark należący do księcia Eustachego Sanguszki^[7]. Księgi parafialne katedry tarnowskiej wymieniają na przełomie XIX w. i XX w. m.in. następujące rodziny tarnowieckie: Broniec, Czosnyka, Jachym, Jasiak, Kasprzyk, Kicia, Kościółek, Kozioł, Lach, Laska, Mazur, Mitera, Najdała, Nowak, Pyzdek, Skorupa, Sowiźrał, Stępek, Trybulec, Wątek, Wojciechowski, Wojtarowicz, Wzorek, Zgłobiś^[13].

W końcu XIX w. do Tarnowca przynależały trzy przysiółki: Budy, Stawy i Wólka Tarnowiecka^[7]. Integralne części wsi w XX w.: Dębczak, Łąki, Młyny, Najdałówka, Przyczki, Rudy, Słupy, Stara Wieś, Wólka, Zimna Woda^[14][15][16].

W 1909 roku nad Tarnowcem przeszło gradobicie co Rada Gminna w Tarnowcu w oficjalnym piśmie do starostwa poczytała jako karę za dzieciobójstwo przez jedną z mieszkanek wsi^[17].

Towarzystwo Szkoły Ludowej otwarło w 1909 roku w Tarnowcu czytelnię wiejską^[18].

W 1910 tarnowiecką karczmę dzierżawił Żyd Leon Gintel^[17].

11 listopada 1914 roku do wsi wkroczyły pierwsze patrole kozackie, potem dotarły inne wojska. Według relacji chłopów na wieś podczas walk w 1915 roku spadły 23 pociski artyleryjskie. Spalono karczmę^[4]. W Tarnowcu stacjonowali żołnierze 33 dywizji i Czerwony Krzyż. We dworze księcia Sanguszki znajdowały się dwa szpitale: międzynarodowy i 33 dywizji. Odwrót Rosjan nastąpił 2 maja 1915 roku^[19]. Dziennikarz "Czasu" tak opisywał pozostałe po bitwie groby:

"przy drodze dworskiej gromadka krzyżów. Jest ich 15, stoją na grobach, kryjących zwłoki żołnierzy rosyjskich. W jednym tylko grobie spoczywa więcej ciał, w innych pojedynczo, jak świadczą umieszczone na krzyżach napisy. Wśród Rosjan pochowano też kapitana wojsk austriackich Karola Ercela, który zmarł od ran 16 grudnia z. r."^[19].

W 1919 roku zorganizowano szkołę w jednej izbie wynajętej początkowo w domu rodziny Kuciembów, a następnie Słowików. W 1930 na terenie podarowanym przez Romana Sanguszkę postawiono budynek szkolny^[4]. W 1934 w wyniku reformy samorządu wieś włączono do Gminy Gumniska.

W latach 1937–1939 wybudowano tzw. Dom Katolicki, który pełnił później funkcję kaplicy^[4]. Sanguszko ofiarował plac i drewno na budowę. Kamień węgielny wmurował w 1938 biskup Franciszek Lisowski. W uroczystościach brali udział m.in. starostwa tarnowski Syska oraz Zarząd Dóbr Księcia Sanguszki^[20].

Podczas przepędzania bydła przez bród na rzece Biała 18 lipca 1938 utonął porwany przez nurt Andrzej Brożek, parobek Józefa Jasiaka^[21].

W grudniu 1939 Niemcy wybrali i wywieźli w nieznanym kierunku piętnastu Żydów z Tuchowa. Kilka miesięcy później, w rejonie wsi Tarnowiec przypadkowy rolnik odkrył w lesie zwłoki. Były to ciała zaginionych. Po zapłaceniu okupantowi łapówki, Żydzi mogli zidentyfikować i przewieźć ofiary na cmentarz w Tuchowie^[22][23].

W czasie drugiej wojny światowej dowódcą miejscowego plutonu ZWZ-AK był p.Pyrek^[4]. W Domu Katolickim stacjonowało niemieckie wojsko. Pod koniec wojny okoliczna ludność pracowała przy budowie umocnień tzw. panzergrabów^[4].

W styczniu 1953 przeniesiono z Rzędzina do Tarnowca Państwowy Ośrodek Maszynowy w skrócie POM^[4]. Świadczył on m.in. usługi remontowe ciągników dla terenu całego powiatu tarnowskiego. 9 grudnia 1980 erygowano w Tarnowcu parafię. W latach 1983–1990 wybudowano kościół parafialny^[4]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie tarnowskim. Przez wieś przepływa potok Dębina^[7]. We wsi znajduje się zabytkowy cmentarz wojenny nr 180 z okresu I wojny światowej.

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[26].

• Cmentarz wojenny nr 180, kapliczka.

• Michał Korczyński (1784–1839) – biskup przemyski, urodzony w Tarnowcu^[27]
• Ludwik Droba (1854–1879) – historyk^[28]
• Józefa Frysztakowa (1921–2008) – poetka
• Ksawery Masiuk – pływak, złoty medalista Mistrzostw Europy Juniorów^[29][30]

• "Tarnowiec wczoraj, dziś i jutro…", 2013, praca zbiorowa pod red. Ryszarda Lisa

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XII