Tantryzm
Tantryzm – prąd religijno-filozoficzny[1], kultura religijna[2] (religijna filozofia i kultura[3]) w Indiach i w Tybecie. Tantryzm przeniknął, w czasie swojej największej popularności, do wszystkich obecnych w Indiach ruchów religijnych, w tym i do buddyzmu[4]. Tantra to jeden z rodzajów pism tantryzmu. Tantryk to zwolennik danej tantry[2], a praktyki, które systematycznie wykonuje, to sadhana. Tantryczna sadhana, przedstawiona w konkretnej tantrze, powinna doprowadzić tantryka do realizacji wewnętrznej natury, osiągnięcia siddhi i wyzwolenia[5].
Klasyfikacja
Najbardziej popularna klasyfikacja odmian tantryzmu wyróżnia cztery elementy[6]:
- tantryzm hinduistyczny:
- tantryzm śaktyjski
- tantryzm śiwaicki
- tantryzm wisznuicki
- tantryzm buddyjski
Do tego wyliczenia dodać można by:
- tantryzm dźinijski
- tantryzm ganapatjów (przynależący do tantryzmu hinduistycznego)
- tantryzm saurjów (przynależący do tantryzmu hinduistycznego)[7]
Rodzaje pism objawionych tantryzmu
Zgodnie z rozwinietą typologią tantryzmu, mamy również różne nazwy na tantryczne pisma objawione[8]:
- agama
- sanhita (rodzaj dzieł tantrycznych typowych dla tantryzmu wisznuickiego, np. Ahirbudhnjasanhita)
- tantra – rodzaj dzieł tantrycznych właściwych dla tantryzmu śaktyjskiego, dźinijskiego i buddyjskiego[9]
- jamala
- damara
- sutra
- nibandha[10] tantryzmu.
Tantra to tekst ezoteryczny, może zawierać zarówno opisy doktryny, jak i praktyk[10] tantryzmu. Genezy tych pism upatruje się wśród niebramińskich ascetów, zamieszkujących w miejscach kremacji zwłok[11]. Rola jaką odegrały dzieła tego typu jest bardzo znacząca. Zdaniem profesora indologii Klausa Myliusa, znaczenie tantr dla hinduizmu jest porównywalne z rolą brahman w odniesieniu do braminizmu[12].
Hinduizm
Historia
Hinduistyczne rytuały tantryczne są rozwinięciami rytuałów wedyjskich[13]. Znaczenie ich zachowało się również współcześnie np. w kulturze świątynnej południowoindyjskich stanów Tamilnadu i Kerala[14]. Elementy charakterystyczne dla tantryzmu zawiera prawie każda tradycja przynależąca do hinduizmu[15].Gavin Flood zwraca uwagę na ubóstwienie wyznawcy w rytuałach tantryzmu jako jedną z najistotniejszych praktyk. Pozwala ono spełnić warunek aby jedynie bóg czcił boga[16].
Charakterystyka
Postuluje się występowanie antynomizmu, jako cechy tantryzmu[17]. Metafizyka z wykładni tantr niejednokrotnie łączy stanowiska monistyczne, dualistyczne i pluralistyczne ze sobą w jednym spójnym systemie[18]. Tantryzm przejawiał egalitaryzm wobec oficjalnie obowiązującej w Indiach stratyfikacji społecznej (warna, dźati), sprzyjał łamaniu bramińskich tabu i konwencji społecznych[19].
Inne opinie o tantryzmie
Praktyki religijne i wierzenia powstałe między IV a VI wiekiem n.e. w opozycji do braminizmu. Są to połączone elementy hinduizmu i buddyzmu z kultami lokalnymi. Wyznawcy tantry wierzą w duchowe wyzwolenie osiągnięte poprzez wiele sposobów: stosunek seksualny, jogę. Część indyjskich tantryków zajmuje się czarną magią[20].Akcentuje się złożoność i płynność tantryzmu, w tym tantryzmu ludowego Indii[21].