Syców

Miasto położone jest na pograniczu Wzgórz Twardogórskich i Wzgórz Ostrzeszowskich, nad Młyńską Wodą, lewym dopływem Baryczy.

Historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 administracyjnie należało do woj. kaliskiego. Przed 1975 było siedzibą powiatu sycowskiego w ramach starego województwa wrocławskiego.

Nazwa miejscowości została zachowana w źródłach pochodzących z końca XIII w., w zapisach: Syczowe (1276), Syczów (1286) i Syzow (1295). Zapisy te świadczą, iż formą pierwotną nazwy jest Syców; jest to nazwa dzierżawcza od n. osobowej Syc (a zatem była to własność Syca). Syc z kolei to n. os. notowana już od 1166 r. (jako Siz)^[6], odapelatywna – oznaczająca „skąpiec”^[7], mogąca też stanowić zdrobnienie od Sylwestra^[8].

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizownej formie districtus Syczow sive Wartinbergk. Kronika ta wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak np. Koźle Małe w formie villa Chosa^[9][10]

W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego miasto wymienione jest pośród innych śląskich miejscowości jako Sycowo oboie, co potwierdza istnienie dwóch osad w tym miejscu. Polską nazwę Syców w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[11].

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miasto występuje pod obecnie używaną, polską nazwą Syców oraz nazwą niemiecką Polnisch Wartenberg^[12]. Spis wymienia również zamek sycowski we fragmencie „Wartenberg Schloss, Zomek Szyczowski”^[13]. Niemiecki leksykon geograficzny Neumana wydany w 1905 roku notuje nazwę miejscowości jako Polnisch Wartenberg oraz Gross Wartenberg^[14]. Od 1946 oficjalna nazwa miasta brzmi Syców^[15].

Wczesnośredniowieczna osada targowa powstała na ważnym szlaku handlowym tzw. bursztynowym^[16].

W dokumencie z 1276 Syców jest wymieniony jako osada targowa. W 1293, w wyniku podziałów dziedzicznych Śląska, miasto przechodzi z księstwa wrocławskiego do księstwa głogowskiego, by ostatecznie w 1320 znaleźć się w granicach księstwa oleśnickiego. Źródła z 1312 ostatecznie potwierdzają posiadanie przez osadę praw miejskich.

Obok miejscowości książę wrocławski lokował miasto Wartenberg, w którym osadził kolonistów z Frankonii, na co wskazują udokumentowane później nazwiska mieszczan. Osada otrzymała nowoczesne, regularne rozplanowanie przestrzenne. W dokumencie z 1276 Albert von Schmollen określony jest jako kasztelan we Wrathenberc, mieście zbudowanym wokół warownej twierdzy na szlaku handlowym między Wrocławiem, Kaliszem, a Toruniem. W 1287 wzmiankowany jest miejscowy kościół farny.

Po śmierci ostatniego piastowskiego księcia oleśnickiego, jego ziemie przeszły pod panowanie czeskie. Król Władysław II Jagiellończyk (król Czech i Węgier) wydzielił w 1489 r. z księstwa tzw. Wolne Państwo Stanowe, które nadał rodowi von Haugwitz. W 1529 r. posiadłość przeszła na panów von Maltzan, którzy następnie sprzedali je za 133 tysiące guldenów Georgowi von Braun w 1571 r. 20 lat później jego syn Georg Wilhelm von Braun sprzedał ziemie za 140 tysięcy talarów burgrabiemu Abrahamowi von Dohna-Kreschen. Trzy lata później burgrabia rozpoczął budowę nowego zamku (ukończoną w 1608 r.).

W roku 1734 w Wolnym Państwie Stanowym rozpoczęło się panowanie książąt von Biron (później von Biron-Kurland, zobacz: Ernest Jan Biron), którzy posiadali majątek ziemski w Sycowie aż do zakończenia II wojny światowej. W 1741 r. Wartenberg, wraz z całym Dolnym Śląskiem, został włączony do Prus i podniesiony do rangi miasta powiatowego. W 1758 r. mieszkały w nim 863 osoby.

• 1805: usunięto część murów miejskich
• 1847: pierwsza gazeta wydawana w mieście – Groß-Wartenberger Kreisblatt
• 1853: rozbudowano zamek
• 1870–1872: budowa linii kolejowej Oleśnica-Kępno przez Syców (stacja kolejowa otwarta w 1871 r.); pierwotnie odcinek ten miał stanowić fragment bezpośredniej trasy Wrocław-Warszawa (Breslau-Warschauer Eisenbahngesellschaft), jednak wskutek braku zainteresowania władz rosyjskich, a później polskich nie została ona zrealizowana do dziś
• 1870: spis ludności wykazał, że w powiecie sycowskim 57% stanowią Polacy^[16]
• 1880: miasto ma 214 domów i 2320 mieszkańców
• 1888: miasto przemianowano na Gross Wartenberg; pierwotnie miasto nazywano Wartenberg, później zaś Polnisch Wartenberg (ze względu na skład etniczny miejscowej ludności oraz przebiegającą do 1793 r. w pobliżu miasta granicy Rzeczypospolitej) w celu odróżnienia go od Deutsch Wartenberg (dziś Otyń), również położonego w historycznych granicach Śląska
• 1920: w rezultacie ustaleń traktatu wersalskiego, duża część powiatu sycowskiego przypadła Polsce, a Syców stał się miastem przygranicznym; wschodnia granica Rzeszy, przebiegająca niegdyś niemal 30 km na wschód od miasta, zbliżyła się na odległość 3 km. Ze względu na znaczne oddalenie od Górnego Śląska kilka wiosek z powiatu sycowskiego przyłączono do Wielkopolski, co utrzymało się do reformy administracyjnej przeprowadzonej w czasach rządu Jerzego Buzka.
• 1937–1941: budowa linii kolejowej do Bukowy Śląskiej, dzięki której Syców uzyskuje bezpośrednie połączenie z Namysłowem

Przed rokiem 1945, jako Groß Wartenberg (w wolnym tłumaczeniu: Wielka Strażnica), Syców pozostawał w granicach pruskiego rejonu administracyjnego Breslau (Wrocław). W 1939 roku w mieście zameldowanych było 3089 osób^{[potrzebny przypis]}, głównie narodowości niemieckiej^[17].

W styczniu 1945 r. prawie niezniszczone miasto dostało się w ręce Armii Czerwonej, która przebywa w nim około pół roku. W tym czasie miasto zostało częściowo zniszczone, a ratusz i zamek podpalone. Zabytki te zostały następnie rozebrane przez administrację polską, a niemiecka ludność miasta wysiedlona i zastąpiona polskimi osadnikami. W miejsce bloku śródrynkowego z ratuszem władze wyznaczyły parking samochodowy, zaś sam rynek przemianowały na Plac Wolności; część ubytków w tkance miasta zastąpiona została socjalistyczną architekturą mieszkaniową. W miejsce zamku utworzono skwer publiczny.W 1946 r. miasto liczyło 2600 mieszkańców.

W latach 1945–1975 siedziba powiatu sycowskiego.

Linia kolejowa do Bukowy Śląskiej została w 1988 r. zamknięta, by w 1992 r. ulec całkowitej rozbiórce. W 2002 r. zlikwidowane zostały ostatnie połączenia pasażerskie na trasie Kępno – Syców – Oleśnica. W 2000 r. oddano za to drogową obwodnicę miasta, dzięki czemu udało się wyprowadzić przechodzący dotąd przez samo centrum ruch tranzytowy. Po 2010 przekształcono ją w drogę ekspresową S8.

Od 1808 roku Wolni Panowie Stanowi Sycowa byli wyłącznie właścicielami majątku ziemskiego w Sycowie.

• 1489–1517 – Hans von Haugwitz
• 1494–1516 – Heinrich von Haugwitz
• 1517–1529 – Zdeněk Lev z Rožmitálu
• 1529–1551 – Joachim I von Maltzan
• 1551–1569 – Johann Bernhard von Maltzan
• 1551–1560 – Franciszek von Maltzan
• 1569–1571 – Joachim II von Maltzan
• 1571–1585 – Georg von Braun
• 1585–1592 – Georg Wilhelm von Braun
• 1592–1613 – Abraham Burggraf von Dohna-Kreschen
• 1613–1633 – Karl Hannibal von Dohna
• 1633–1642 – Maximilian Ernst von Dohna
• 1642–1646 – Otto Abraham von Dohna
• 1646–1683 – Johann Georg von Dohna
• 1683–1711 – Karl Hannibal II von Dohna
• 1711–1728 – Alexander zu Dohna-Schlobitten
• 1728–1734 – Christoph Albrecht von Dohna
• 1734–1741 – Reichsgraf Ernest Jan Biron
• 1741–1741 – Burkhard Christoph von Münnich
• 1741–1762 – Korona pruska
• 1762–1763 – Burkhard Christoph von Münnich
• 1763–1769 – Ernest Jan Biron ks. Biron von Curland
• 1769–1801 – Karl Ernest ks. Biron von Curland
• 1801–1821 – Gustav Calixt ks. Biron von Curland
• 1821–1848 – Karl Friedrich Wilhelm ks. Biron von Curland
• 1848–1882 – Calixt ks. Biron von Curland
• 1882–1941 – Gustav ks. Biron von Curland
• 1941–1945 – Carlos ks. Biron von Curland
• od 1982 – Ernst Johann Biron von Curland (tytuł)

1. Stanisław Czajka (1990-1994)
2. Henryk Sarnowski (1994-1998)
3. Stanisław Czajka (1998-2006)
4. Wojciech Kociński (2006-2007)
5. Sławomir Kapica (2007-2018)
6. Dariusz Maniak (2018-2024)
7. Łukasz Kuźmicz (od 2024)

• ośrodek historyczny miasta; mimo znacznych ubytków w tkance miejskiej po 1945 r., centrum Sycowa zachowało typowe rozplanowanie późnośredniowiecznego miasta kolonizacyjnego z widoczną owalnicą murów miejskich i prostopadłą siecią ulic.
• kościół par. pw. śś. Piotra i Pawła, ul. Wałowa 6, gotycki z XV w., 1815 r., rozbudowany w 1908 r.
• kościół ewangelicko-augsburski, pl. Królowej Jadwigi, z l. 1785–1789, klasycystyczny na planie elipsy; zabytek o wysokiej wartości artystycznej, dzieło wybitnego architekta pruskiego Carla Gottharda Langhansa
• cmentarz żołnierzy Armii Czerwonej, ul. Kaliska, z 1945 r.
• pozostałości murów obronnych – miejskich, z XIV–XV w., 1578 r.
• baszta, gotycka dzwonnica kościoła parafialnego, ul. Kościelna, z końca XIV w., przebudowana w 1909 r., z barokowym hełmem z XVIII w.; unikatowy w Polsce przykład adaptacji dawnej bramy miejskiej na funkcje kościelne
• pozostałości zamku na dawnym folwarku Winnica, obecnie owczarnia, ul. Kolejowa, z l. 1819–1821
• domy mieszczańskie z XVIII i XIX w.
  • dom, ul. Kępińska 18, z połowy XIX w.
  • dom z oficyną, Rynek (d. pl. Wolności) 17, z pierwszej połowy XIX w.
  • dom w zespole zamkowym, ul. Wrocławska (d. Świerczewskiego) 1, z czwartej ćw. XIX w.
  • dom, ul. Wrocławska (d. Świerczewskiego) 3, z drugiej połowy XVIII w.
• poczta, ob. biura, ul. 1 Maja 3, z 1887 r.
• zespół dawnych stajni zamkowych – cugowych, ul. Parkowa, z l. 1884–1889 – końca XIX w.:
  • oficyna, obecnie dom, ul. Parkowa 1
  • ujeżdżalnia, obecnie dom, ul. Parkowa 7
  • stajnia, obecnie dom, ul. Parkowa 5
  • ogrodzenie
  • dwie bramy
• spichrz zamkowy, ul. Parkowa 14, z 1741 r.

• synagoga z 1825 r.
• park pałacowy w stylu angielskim (29 ha), założony w XVIII w.

• monumentalny dwupiętrowy pałac wybudowany przez von Bironów w stylu neogotyku angielskiego, ukończony w 1819 r. Pierwotnie z XIII w. Po bokach dwie trzykondygnacyjne wieże o podstawie kwadratu. Uległ spaleniu w 1945 r. i został rozebrany w latach 1952–1954^[19].

Piramida wieku mieszkańców Sycowa w 2014 roku.

Obecnie w mieście i okolicach działają firmy z branży meblarskiej.

Rada Miejska w Sycowie uchwałą Nr XLIX/277/06 z dnia 29 czerwca 2006 r. (zmieniona uchwałą Nr XLIX/278/06 z dnia 27 lipca 2006 r.) jednogłośnie poparła utworzenie na terenie miasta i gminy Syców podstrefy Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Invest-Park”.

Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 grudnia 2006 r. w skład WSSE „Invest-Park” włączono nowe tereny inwestycyjne – między innymi podstrefę Syców. Jej powierzchnia wynosi 9,8 ha.

Syców obiega droga ekspresowa, nadto w mieście mają swój początek i koniec drogi wojewódzkie.

• droga ekspresowa S8 (w ciągu trasy europejskiej E67): Wrocław – Oleśnica – Syców – Wieluń – Warszawa – Białystok
• droga wojewódzka nr 448: Milicz – Krośnice – Twardogóra – Syców
• droga wojewódzka nr 449: Syców – Ostrzeszów – Grabów nad Prosną – Błaszki

Zobacz też: Syców (stacja kolejowa).

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Matki Boskiej Częstochowskiej
  • parafia św. Apostołów Piotra i Pawła
• Kościół Ewangelicko-Augsburski:
  • parafia w Sycowie i Międzyborzu
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Syców (Sala Królestwa ul. Daszyńskiego 36A)^[20]

Najważniejszym zadaniem Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Sycowie jest upowszechnianie i popularyzacja sportu, kultury fizycznej i turystyki wśród mieszkańców miasta i gminy, a także rozbudowa i modernizacja istniejącej bazy sportowo-rekreacyjnej.MOSiR przygotowuje i udostępnia obiekty i urządzenia sportowe dla szkół, organizacji sportowych oraz całego społeczeństwa, stwarzając warunki do większej aktywności i rekreacji poprzez ruch. Siedziba Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji mieści się w budynku hali sportowej w Sycowie przy ulicy Komorowskiej.

• Hala sportowa
• Stadion sportowy
• Basen
• Zalew w Stradomii
• Orlik 2012

• MKS Kama Rosiek Syców – siatkówka mężczyzn.
• Klub żeglarski „Szekla”
• Klub rajdowy „OES”
• drużyna ratowników przy WOPR we Wrocławiu
• Samodzielny Klub Wspinaczkowy im. Ferdynanda Petzla
• Klub sportowy Olimpia
• SKS Pogoń Syców

Na terenie miasta i gminy Syców funkcjonuje 13 placówek oświatowych: 6 szkół podstawowych, 3 przedszkola publiczne, 1 przedszkole niepubliczne, 2 szkoły ponadgimnazjalne, a także Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia. W mieście podstawową opiekę edukacyjną zapewniają 3 szkoły podstawowe (z istniejącymi przy nich świetlicami środowiskowymi)^[21], a także 3 przedszkola publiczne i Niepubliczne Przedszkole Sióstr Urszulanek.

• Gertruda Kurzawa^[22]
• Ernst Johann Biron von Curland^[22]
• Kurt Heinzler^[22]
• Aleksandra Hołubecka Zielnica i jej mąż Krzysztof Zielnica^[22]
• Grażyna Orłowska-Sondej^[22]
• Krzysztof Świderek^[22]

W Sycowie ukazują się dwa lokalne tygodniki – „Panorama Oleśnicka” i „Gazeta Sycowska”.„Gazeta Sycowska” jest powiązana z portalem sycow.naszemiasto.pl, a „Panorama Oleśnicka” z portalem olesnica24.com – pełnią funkcję lokalnych dzienników.

• cmentarz żydowski w Sycowie

• Johann GeorgJ.G. Knie Johann GeorgJ.G., Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865  (niem.).
• Max Broesike: Neumans Orts- und Verkehrs-Lexi des Deutschen Reichs. Leipzig und Wien: Verlog des Bibliographischen Instituts, 1905.

• Oficjalna strona miasta Syców
• Syców, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 733 .
• Syców, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 636 .
• Encyklopedia Sycowa