Stanisław Rospond (językoznawca)
Stanisław Rospond (ur. 19 grudnia 1906 w Liszkach pod Krakowem, zm. 16 października 1982 we Wrocławiu) – polski językoznawca, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, autor wielu prac onomastycznych wykorzystujących materiał polski i słowiański. Twórca klasyfikacji strukturalnej antroponimów i toponimów, słowotwórstwa onomastycznego oraz prac z zakresu antroponimii i etymologii.
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Zawód, zajęcie | |
Miejsce zamieszkania | |
Narodowość | |
Tytuł naukowy | profesor |
Alma Mater | |
Uczelnia | Uniwersytet Jagielloński |
Odznaczenia | |
Życiorys
Wcześnie osierocony (ojciec Jan zginął w czasie I wojny światowej w 1916), pozostawał pod opieką swego stryja, biskupa Stanisława Rosponda[1]. Absolwent gimnazjum św. Anny. Studiował slawistykę i polonistykę na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego ukończoną w styczniu 1929 magisterium, zaś w listopadzie tegoż roku doktoratem[1]. Uczeń K. Nitscha, J. Łosia i J.M. Rozwadowskiego[2]. W 1929 pracował jako asystent na UJ. W latach 1929–1931 wykładał język polski w Lyonie[2]. Po wyjeździe z Francji, do 1933 przebywał na stypendium rządu jugosłowiańskiego w Belgradzie[2]. Następnie uczył w krakowskim gimnazjum pijarów do 1936, w którym to roku został starszym asystentem na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie[1], gdzie jako docent pozostawał w latach 1939–1941[2]. W 1937 habilitował się na tej uczelni[1]. Od 1941 do końca wojny mieszkał u swojej rodziny w Liszkach[1], gdzie przeżył pacyfikację wsi przez Niemców, co opisał w książce Zginęli na polu chwały (wyd. 1946, 1993 i 2009)[1]. W listopadzie 1945 wrócił na Uniwersytet Jagielloński, jednak wkrótce potem przeniósł się do Wrocławia celem utworzenia Katedry Języka Polskiego na tamtejszym uniwersytecie, którą kierował do 1969[2] i gdzie uzyskał stopień profesora nadzwyczajnego w 1946 oraz pełnił funkcję dziekana Wydziału Filologicznego w latach 1958–1960[1]. W latach 1950–1954 był współzałożycielem i rektorem (1952–1954) Wyższej Szkoły Pedagogicznej we Wrocławiu, gdzie po przeniesieniu do Opola kierował jej Katedrą Języka Polskiego[1]. Był współzałożycielem Instytutu Śląskiego w Opolu[1][2], Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, oraz kierownikiem sekcji naukowo-wydawniczej oddziału Komitetu Słowiańskiego we Wrocławiu.
Od 1945 przewodniczył podkomisji śląskiej Komisji Ustalania Nazw Miejscowości[2]. W 1946 zainicjował prace nad Słownikiem nazwisk śląskich, zaś w 1951 wydał dwutomowy Słownik nazw geograficznych Polski zachodniej i północnej[2]. Był autorem i współautorem ponad sześciuset prac naukowych, w tym kilkunastu książek i wielu słowników, obejmujących zagadnienia slawistyczne, polonistyczne i śląskoznawcze (głównie z zakresu historii języka). Do najważniejszych prac należały:
- Gramatyka historyczna języka polskiego,
- Polszczyzna śląska,
- Dzieje polszczyzny śląskiej,
- Nazwiska Ślązaków,
- Nazwy patronimiczne na Śląsku.
Wspólnie z Ludwikiem Musiołem wydał w 1972 Protokolarz miasta Woźnik z lat 1483–1598, będący najstarszą zachowaną księgą miejską w języku polskim, a także ważnym zabytkiem do badań dialektu śląskiego[3].
Pochowany na cmentarzu Grabiszyńskim[1].
Jego synem jest ks. dr Stanisław Rospond (junior)[4], misjonarz, dyrektor Wydawnictwa Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy (WITKM) w Krakowie[4] i redaktor naczelny „Naszej Przeszłości” w latach 2004-2011[5].
Nagrody i upamiętnienie
- Order Odrodzenia Polski (Krzyż Kawalerski, Krzyż Oficerski, Krzyż Komandorski)[1]
- Medal Komisji Edukacji Narodowej[1]
- jugosłowiański Order św. Sawy (V klasa), lata 30.[1]
- Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”[1]
Upamiętnienie
Od 1984 r. jest patronem szkoły podstawowej w Żyrowej[1][6]. Upamiętniają go także ulice w Opolu[7], Szczecinie[8] i Wrocławiu[9][10]. W 2006 r. na budynku filologii polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego odsłonięto jego pamiątkową tablicę[1].
Przypisy
Bibliografia
- Jan Miodek, Stanisław Rospond, [w:] Odpowiednie dać rzeczy słowo, Wrocław 1987 (za Wypowiedzi współpracowników o Stanisławie Rospondzie. ifp.uni.wroc.pl. [dostęp 2008-10-16].).
- Stanisław Rospond, Ludwik Musioł: Protokolarz miasta Woźnik. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
- Bogdan Siciński, Stanisław Rospond, [w:] Uczeni wrocławscy, Wrocław (za Wypowiedzi współpracowników o Stanisławie Rospondzie. ifp.uni.wroc.pl. [dostęp 2008-10-16].).