Stanisław Masłowski

Stanisław Masłowski urodził się 3 grudnia 1853 we Włodawie nad Bugiem i tamże został ochrzczony 8 maja 1854^[1]. Metryka jego chrztu jest przechowywana w archiwum Parafii św. Ludwika OO. Paulinów we Włodawie. Umarł 31 maja 1926 w Warszawie^[2][3].

Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej, herbu Samson, wywodzącej się z ziemi wieluńskiej^[4]. Masłowscy używali przydomku „Watta” i pisali się „z Rudy” (Z. Gloger w swej „Geografii historycznej ziem dawnej Polski” podaje za Długoszem, że pierwszą stolicą ziemi wieluńskiej była Ruda, zanim wybrano dogodniej położony Wieluń)^[5]. Masłowski był synem Rajmunda (1825–1897) i Walerii Józefy Katarzyny z Danilewiczów (1827^[6], zm. w 1881^[7]), bratem Bolesława, chemika (1851–1928), Zdzisława, Mieczysława, budowniczego (zm. 1928) i Władysława, również budowniczego^[8]. Dziadek Masłowskiego ze strony matki, Wincenty Danilewicz^[9] (ur. 1787 w Mińsku Lit., herbu Ostoja) brał udział jako szwoleżer – w kampanii napoleońskiej, za co został odznaczony francuskim orderem Legii Honorowej^[10][11]. Ojciec Masłowskiego był prawnikiem, kilkakrotnie awansował zmieniając wraz z rodziną miejsce zamieszkania^[12].

Miejsce urodzenia późniejszego artysty – Włodawa była jedną z wielu miejscowości, w których jego ojciec znajdował zatrudnienie. Z Włodawy rodzina Masłowskich przeniosła się w roku 1856 do Garwolina, gdzie Rajmund Masłowski pełnił funkcję pisarza sądu pokoju. W latach 1858–1865 Masłowski mieszkał w Chęcinach^[13]. Warto dodać, że Rajmund Masłowski w powstaniu styczniowym był naczelnikiem okręgu chęcińskiego. W związku z tym w połowie 1864 roku został aresztowany, a następnie około 6 miesięcy spędził w więzieniu w Kielcach.

W 1865 Masłowski zamieszkał w Kaliszu, gdzie jego ojciec objął stanowisko patrona (tzn. obrońcy) przy tamtejszym Trybunale Cywilnym. W Kaliszu uczęszczał do Męskiego Gimnazjum Klasycznego, gdzie jego pierwszym nauczycielem rysunku był artysta malarz Stanisław Barcikowski, absolwent Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. W tym okresie Masłowski dużo rysował z natury, m.in. w latach 1865–1871 w Bronowie koło Poddębic u Marii i Jarosława Konopnickich, przyjaciół ojca, którzy ochrzcili przyszłego artystę imieniem „Stasikoszczok”^[14] (zob.: opowiadanie Marii Konopnickiej: Jak się dzieci w Bronowie z Rozalią bawiły^[15]), a następnie w Jędrzejowie u dziadka Wincentego Danilewicza. Kopiował też z czasopism obrazy Juliusza Kossaka.

Od 1871 Masłowski mieszkał w Warszawie, do której jego ojciec został przeniesiony służbowo. Jego studia w Warszawskiej Klasie Rysunkowej trwały zapewne w latach 1871–1875. „W szkole tej korzystałem – stwierdza artysta w nocie autobiograficznej – z rad pp. Gersona i A. Kamińskiego”. W roku 1875 za rysunki szkolne otrzymał srebrny medal z Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. W tym okresie brał czynny udział w życiu sławnej pracowni wynajętej przez grupę artystów-malarzy: J. Chełmońskiego, S. Witkiewicza, Antoniego Adama Piotrowskiego i innych w Hotelu Europejskim w Warszawie. Szczery sentyment dla kolegów z „Europy” pozostał Masłowskiemu do końca życia^[13].

Wiele wzruszeń malarskich dała Masłowskiemu w młodych latach Ukraina. Po raz pierwszy jeździł tam w towarzystwie literata Edwarda Chłopickiego (1875). Drugą podróż odbył w roku 1876 (z którego to wyjazdu zachowało się kilka listów Masłowskiego do artysty-malarza Władysława Leszczyńskiego). Następne wyprawy odbyły się w latach 1878–1886.^[16]

W latach 1884–1887 Masłowski wszedł w nową fazę twórczości i w nowe środowisko sztuki. W tym czasie nawiązał bliskie stosunki koleżeńskie z grupą malarzy i pisarzy związaną z „Wędrowcem”, z Aleksandrem Gierymskim i Antonim Sygietyńskim, z młodymi: Józefem Pankiewiczem i Władysławem Podkowińskim. W roku 1886 pół roku spędził Masłowski w Monachium, gdzie – jak pisze – „pracował u siebie”^[17].

W twórczości Masłowskiego lata 1890–1907 nazwano okresem burzy i fermentu. Jego początkowy etap cechuje przejście przez impresjonizm i odejście odeń w poszukiwaniu własnej formy.

W roku 1897 Masłowski został członkiem krakowskiego ugrupowania artystów pod nazwą „Sztuka”, utworzonego głównie z inicjatywy Jana Stanisławskiego, gdzie z warszawskich plastyków weszli także Józef Pankiewicz i Konstanty Laszczka. W roku 1899 wystawił Masłowski w salonie Krywulta grupę kilkunastu akwarel; tego roku i w roku 1902 wziął udział w ekspozycjach wiedeńskiej Secesji. W roku 1900 odbył podróż do Włoch i Paryża. W roku 1900 na Wystawie powszechnej w Paryżu medalem został odznaczony jego obraz „Rynek w Kazimierzu”. W roku 1901 demonstrował drobne akwarele w redakcji „Chimery”. Zbiorowa wystawa w roku 1902 w „Zachęcie” kończy drugi etap poszukiwań Masłowskiego^[18].

Niespokojny okres lat 1902–1907 zaznacza się pierwszym wyjazdem artysty w roku 1903 do Woli Rafałowskiej między Mińskiem Mazowieckim a Siedlcami, gdzie miał niebawem znaleźć syntezę swojego pejzażu polskiego. W roku następnym rozpoczął serię wypraw do Włoch. Rok 1904 – to Rzym, Florencja, Fiesole, lecz także Troki pod Wilnem. Wystawa specjalna w „Zachęcie” (1904) zademonstrowała 58 akwarel Masłowskiego^[16].

W latach 1905–1907 Masłowski pracował w swej warszawskiej pracowni^[19] (przy Mokotowskiej^[20]) i eksperymentował^[16].

Lata 1907–1926 to okres rozkwitu i schyłku twórczości Masłowskiego. Plener w Nowosiółce na Wołyniu w roku 1908 dał 18 akwarel wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP). W latach 1909 i 1910 miał Masłowski tamże wystawę indywidualną, a następnie wystawiał tam corocznie do roku 1914 pejzaże z Włoch, Tunisu i polskie z Woli Rafałowskiej. W roku 1913 urządził Masłowski niewielką wystawę akwarel w „Galerie Léon Marseille” w Paryżu^[23].

W czerwcu 1914 otrzymał Masłowski zaproszenie na objęcie profesury w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, której nie przyjął^[24]. Wybuch I wojny światowej zastał go w kraju. W kwietniu 1916 TZSP urządziło wielką zbiorową wystawę Masłowskiego. W grudniu tego roku otrzymał nagrodę jubileuszową „Zachęty”. Koniec wojny w 1918 roku, przyniósł wielkie moralne odprężenie. Masłowski namalował wtedy obraz „Beliniacy”^[25].

W roku 1921 Masłowski został wybrany na członka Société Nationale des Beaux-Arts w Paryżu^[26]. W 1922 roku odbył kolejną podróż do Włoch. W 1925 roku odbyła się wystawa jubileuszowa prac Masłowskiego w TZSP. W roku następnym „Zachęta” wydała jako premię reprodukcję jego obrazu „Duma Jaremy” z roku 1879.

W ostatnim roku życia, chory na serce, niewiele pracował. Umarł 31 maja 1926 w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w grobie rodziny matki^[16] (kwatera 11-1-7, zob. także tablice informacyjne za wejściem przez bramę Św.Honoraty, w kategorii „Plastycy”).

Wolne chwile Masłowski spędzał na ulubionych lekturach zarówno literatury staropolskiej, jak i np. francuskiej lub włoskiej. Ulubiona jego lektura – to pisma Montaingne’a – Próby (Essais), książka znaleziona przy łóżku po śmierci^[27][28][29]. Swoistym plonem jego lektur był opracowany przed I wojną światową (zapewne po raz pierwszy) – przekład na język polski dzieła G.Vasariego – Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów^[30].

Był żonaty (od 20 lutego 1897) z Anielą Ponikowską (1864–1940)^[c] – siostrą Cezarego Ponikowskiego (1853–1944), adwokata, pierwszego po odzyskaniu niepodległości, wielokrotnego prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej. Miał z nią w 1901 roku syna Macieja (1901–1976), historyka sztuki^[12].

Jak wspomniano wyżej, uzdolnienia plastyczne Masłowskiego wystąpiły już w młodym wieku. Świadczy o nich srebrny medal, który za rysunki szkolne w 1875 roku otrzymał z Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. „Masłowski – wspomina Henryk Piątkowski – bardzo jeszcze młodym będąc chłopcem, jako uczeń warszawskiej Szkoły Rysunkowej zaznaczył wybitny swój talent w pierwszych porywach twórczych” i dodaje, że uczył się głównie nie w szkole, lecz w otoczeniu przyrody polskiej, którą odczuwał i wypowiadał z mistrzostwem”. Spostrzeżenia te uzupełnia i potwierdza relacja koleżeńska Miłosza Kotarbińskiego, w której czytamy o „bardzo wyróżniającym się już w szkole, a nie docenionym dotąd Stanisławie Masłowskim. Ten był już z natury urodzonym impresjonistą. Studia z odlewów gipsowych rzeźby klasycznej prowadził czysto wrażeniowo, w czym mu wyrozumiałe kierownictwo zupełnie nie przeszkadzało. Barwnością i żywością studiów krajobrazowych z natury wyprzedził najzagorzalszych później impresjonistów”^[31].

Rok 1875 przyniósł w życiu Masłowskiego pierwsze wystawione w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) obrazy: „Owczarek” i „Kozacy”, pierwsze ilustracje zamieszczone w „Kłosach”, pierwszy wyjazd na Ukrainę.

Ukraiński wątek ogarnął Masłowskiego w młodości z wielką siłą, niósł on obok junackiej tężyzny także lirykę zadumy. Taką właśnie drugą Ukrainę, niepodobną do szlacheckiej, rycerskiej, myśliwskiej Ukrainy Juliusza Kossaka, Józefa Brandta i Józefa Chełmońskiego, zobaczył Masłowski i zaczął inscenizować w kompozycjach pracowni. Z obrazów o tematyce ukraińskiej wyliczyć można: „Odbicie branki” (wystawiony 1878), „Pożegnanie Kozaka” (ilustracja, 1878), „Duma Jaremy” (1879), „Chłopcy w stepie” (ilustracja, 1879), „Noc” (wystawiony 1880), „Tabun” (1880), „Odpoczynek Czumaka” (1880), „Wesele” (1881), „Odpoczynek” (1882), wreszcie „Taniec Kozaków” (1883), który jest jakby zamknięciem i syntezą całości. Na tym nie wyczerpuje się jednak tematyka i topografia obrazów powstałych w pracowni Masłowskiego we wczesnym okresie jego twórczości. Trafia się i wieś mazowiecka („Na pastwisku”, 1880), a nawet melodramat („Niedola”, 1881), ale główny akcent jego ówczesnej twórczości to Ukraina. Malarstwo pracowni Masłowskiego w tym okresie nie da się sprowadzić do wspólnego mianownika; jego realizm ma wówczas kilka wydań – bliżej romantycznych sentymentów albo bliżej prawdy natury. Ogólnie mówiąc, droga Masłowskiego idzie od linearyzmu do dekoracyjności, od waloru do koloru, a potem od oleju do akwareli, w sumie od pracowni do pleneru.

Najciekawszym rezultatem ukraińskich i innych wypraw Masłowskiego były zgoła prekursorskie studia i szkice z natury – akwarele, ołówki, oleje. Niektóre z nich to: „Trójka bałagulska” (Muzeum Narodowe w Krakowie), „Studium konia” (tamże), „Zima” (tamże), „Cyganka” (1877, dawniej w zbiorach B. Wydżgi), „Studium jamnika”, „Szczeniaki” (własność rodziny artysty), „Studium psa”, „Głowy byków” (Muzeum Narodowe w Warszawie), „Oset” (z roku 1876–1878, reprodukowany jako winieta w secesyjnym „Sfinksie” w latach 1909 i 1912). Ich funkcja poznawcza szybko przekształcała się i rozszerzała. Jedne z najciekawszych studiów powstały w czasie parodniowego pobytu w cygańskim obozie za praską rogatką. A jednak pierwszą sławę, a nawet sukces finansowy przyniosły mu nie pionierskie „szkicyki”, ale „Duma Jaremy” i „Taniec Kozaków” (reprodukowany w zeszycie 11 „Albumu malarzy polskich”, Warszawa 1885).

W latach 1884–1887 Masłowski – jak już wspomniano – wszedł w nową fazę twórczości i w nowe środowisko sztuki nawiązując bliskie stosunki koleżeńskie z grupą malarzy i pisarzy związaną z „Wędrowcem”, z A. Gierymskim i A. Sygietyńskim, z młodymi J. Pankiewiczem i W. Podkowińskim. Okres ten już w 1884 roku zaowocował dużą olejną kompozycją wykonaną w pracowni, którą jest pejzaż zatytułowany „Wschód księżyca” (Muzeum Narodowe w Krakowie – Oddział w Sukiennicach).^[33][34] W malarstwie Masłowskiego wysunął się teraz na czoło problem światła w nocy i w dzień – obok koloru problem waloru. Malarstwo Masłowskiego uległo w tym okresie głębokim przemianom. Świadczą o tym także: „Wschód słońca” (1886), dalej „Zachód słońca” (1887), „Targ na Mariensztacie” (ok. 1887), „Południe” (ok. 1888).

Obrazy te torują Masłowskiemu drogę do impresjonizmu. Gerson w krytyce z roku 1888 notuje: „p. Masłowski nadesłał na wystawę rzadkiej piękności i siły akwarelę „Chatę mazowiecką”^[35]. Widzi w niej Gerson jasność, soczystość, silę barw, plastyczność. W tym czasie zjawia się w twórczości Masłowskiego nowy temat – miasto Warszawa. Szczególnie interesująco wypadły liczne notaty zza Żelaznej Bramy. Z omawianego okresu pochodzi liczny poczet studiów akwarelowych z Mazowsza, stawiających Masłowskiego w rzędzie „pierwszych polskich plenerzystów i impresjonistów” (S. Rutkowski^[36]).

Jak wyżej wspomniano, lata 1890–1907 – to w twórczości Masłowskiego „okres burzy i fermentu”. Jego początkowa faza – to przejście przez impresjonizm, a następnie odejście odeń w poszukiwaniu własnej, odrębnej formy. Pierwszą próbą nowego kierunku był ponoć obraz „Pocztylion” (1890), a następnie „Targ na Grzybowie” (1892), „Ostatnie promienie”, „Przed poborem” (1892). Następne lata przynoszą wiele coraz to nowych prób i eksperymentów wahających się między impresjonizmem a neoromantyzmem. W roku 1893 wystawia Masłowski między innymi „Stare Miasto” i „Poranek”, a w roku 1894 „Mickiewicza i Marylę” oraz „Porwanie”; w roku 1895 „Wiosnę”; w roku 1896 „Sprawę o granicę” i „Bociany”. Wszystko to są duże olejne kompozycje. Zdaje się, że najdalej posuniętą próbą w kierunku dywizjonistycznej, plamkowej formy był obraz zatytułowany „Poranek”. Rok 1896 przynosi zsyntetyzowanie poprzednich wysiłków, czego wyrazem są dwie wielkie kompozycje: „Sprawa o granicę”^[37] i „Bociany”. Wielką zbiorową wystawą w Salonie Krywulta w Warszawie w r. 1896 zamknął Masłowski swój najbardziej niespokojny etap nowego okresu malarstwa.

W 1899 roku eksponował Masłowski w salonie sztuki Krywulta kilkanaście akwarel. W tym samym roku i w 1902 uczestniczył w ekspozycjach wiedeńskiej Secesji. W roku 1900 podróżował do Włoch i Paryża. W 1901 roku w redakcji „Chimery” zaprezentował zespół drobnych akwarel. A oto czołowe prace Masłowskiego z tych lat. Z roku 1898 pochodzą „Chart”, „Portret dziewczynki”, „Giewont we mgle”; z roku 1899 – „Rynek w Kazimierzu” i „Kapliczka w Kazimierzu”; z roku 1902 – duża „Cyganka”, pejzaże z Rybiniszek^[38], „Wrona”, „Kamienica pod Okrętem”. Warto zwrócić uwagę, że są to wyłącznie akwarele. „Rynek w Kazimierzu” na Wystawie powszechnej w Paryżu (1900) został odznaczony medalem. Zbiorowa wystawa w roku 1902 w „Zachęcie” kończy drugi etap poszukiwań Masłowskiego. Z licznych recenzji zasługuje na przypomnienie zdanie E. Niewiadomskiego: „miejsce Masłowskiego będzie w tym samym szeregu, w którym stanęli artyści skądinąd różnej miary: Kossak Juliusz, Matejko, Grottger, Chełmoński, Piechowski. Jest to artysta narodowy na wskroś. Narodowymi są motywy jego prac i ich pojęcia, narodowym temperament, życie tryskające z obrazów, siła barw […]”^[e].

W 1903 roku Masłowski próbował swych sił w malarstwie dekoracyjnym malując plafon sali balowej i chóru kaplicy w pałacu w Supraślu.

Wystawa specjalna w „Zachęcie” (1904) zademonstrowała 58 akwarel Masłowskiego. W latach 1905–1907 Masłowski pracował w warszawskiej pracowni (przy Mokotowskiej) eksperymentując. Robił ilustracje do „Pana Tadeusza” (specjalne wydanie w roku 1905 dla prenumeratorów łódzkiego wydawnictwa „Rozwój”)^[39][40], a także kolejne kompozycje figuralne, jak pełen rytmu i ekspresji obraz „Pijani chłopi” (1906, Muzeum Narodowe w Warszawie), scena z Rewolucji 1905 roku „Patrol Kozaków”, znany też jako „Wiosna 1905”^{[41][42][43][44][45]} lub „Świt 1906” (1906, Muzeum Sztuki w Łodzi), obraz „Pierwsze żyto” (1907) i rzadka w twórczości Masłowskiego próba symbolizmu „Świątynia sztuki” (1907, zaginiony).

Jesienią 1907 powstały pejzaże z Radziejowic łączące graficzną czytelność kreski z malarskością plamy, jak np. „Staw w Radziejowicach” (1907). Plener w Nowosiółce na Wołyniu w roku 1908 dał 18 akwarel wystawionych w TZSP. Jak już wspomniano, w latach 1909 i 1910 odbyły się w TZSP wystawy indywidualne Masłowskiego^[46]. Z tego okresu (1909) pochodzi między innymi akwarela „Maki”. W następnych latach, do roku 1914 wystawiał on w TZSP pejzaże z Włoch, Tunisu i polskie z Woli Rafałowskiej, m.in. „Podwórze w Villi d’Este”, „Zatoka Neapolitańska”, „Krowy”, „Białe maki”, „Chojar”, „Motyw z Taorminy”, „Beduinka”, „Wejście do pałacu beja”, „Kawiarnia arabska” i inne. Wszystkie one prezentowały niezwykłe bogactwo koloru i dekoracyjności, rzadką świeżość i bezpośredniość wizji. Przykładami akwareli z tego okresu są obrazy „Maki” i „Malwy w ogródku” (1911). Zdarzały się także w tym czasie oleje pracowniane.

Wkrótce powrócił do malarstwa pejzażowego. Twórczość tego ostatniego okresu była nierówna. Do wybitniejszych utworów tego czasu należą akwarele z podróży do Włoch w roku 1922^[47] i niektóre pejzaże z Woli Rafałowskiej, jak na przykład kilka z roku 1924: „Ule” (Muzeum Śląskie w Katowicach), „Gryka”^[25][48], czy „Łubin” (Muzeum Narodowe w Warszawie)^[49].

Biografię i drogę twórczą artysty ukazuje w czytelny sposób chronologiczne^[50] zestawienie istotnych wydarzeń.

Źródła:

• Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966) - malarze, rzeźbiarze, graficy, pod red. Andrzeja Ryszkiewicza, tom V, oprac. Instytut Sztuki PAN, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, 1993, Ossolineum, Wydawnictwo "Krąg", Warszawa, ss.398-406;
• Polski słownik biograficzny, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, wyd. Ossolineum (Polska Akad. Nauk – Zakł. Narod. im. Ossolińskich), tom XX/1, zesz.84, s. 129 i nast. – hasło: „Stanisław Masłowski”;
• Masłowski M. [oprac.]: Stanisław Masłowski – Materiały do życiorysu i twórczości, Wrocław 1957, wyd. "Ossolineum".

• 1875 - "Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych" - pierwsze wystawione obrazy - „Owczarek” i „Kozacy” i pierwsze ilustracje zamieszczone w czasopiśmie „Kłosy”
• 1884 - "Zachęta", wystawienie obrazu pod tytułem "Wieczór" znanego później jako „Wschód księżyca”, zakupionego w 1900 do zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie (list pochwalny).
• 1886 - Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, ponowne wystawienie obrazu "Wieczór" („Wschód księżyca” - zob. wyżej 1884)
• 1887 - udział w pierwszej Wielkiej Wystawie Sztuki Polskiej w Krakowie^[56]
• 1894 - udział w Wystawie Sztuki Polskiej we Lwowie i wystawienie obrazu zatytułowanego "Krajobraz przy świetle księżyca" (znanego później pod nazwą „Wschód księżyca”)
• 1896 - Wielka zbiorowa wystawa w Salonie Krywulta w Warszawie
• 1899 - salon Krywulta, wystawienie grupy kilkunastu akwarel
• 1899 - udział w ekspozycjach wiedeńskiej Secesji
• 1900 - udział w Wystawie światowej w Paryżu (odznaczenie medalem obrazu „Rynek w Kazimierzu”)
• 1901 - ekspozycja akwarel w redakcji czasopisma „Chimera”
• 1902 - ponowny udział w ekspozycjach wiedeńskiej Secesji
• 1902 - zbiorowa wystawa w „Zachęcie”^[18]
• 1904 - wystawa specjalna w „Zachęcie”, 58 akwarel^[16].
• 1908 - ekspozycja 18 akwarel w "Zachęcie",
• 1909 i 1910 - Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP), wystawa indywidualna
• 1913 - „Galerie Léon Marseille” w Paryżu - ekspozycja akwarel^[57].
• 1914 i lata wcześniejsze - TZSP - coroczne ekspozycje pejzaży z Włoch, Tunisu i polskich z Woli Rafałowskiej
• 1916 (kwiecień - TZSP - wielka wystawa zbiorowa
• 1925 - wystawa jubileuszowa w TZSP
• 1926 - "Zachęta" wydała jako premię reprodukcję obrazu „Duma Jaremy” z roku 1879)

• 1875 - srebrny medal za rysunki szkolne w Akademia Sztuk Pięknych w Petersburgu
• 1894 - list pochwalny na za obraz „Krajobraz przy świetle księżyca” na Wystawie Sztuki Polskiej we Lwowie
• 1900 - medal na Wystawie światowej w Paryżu za obraz „Rynek w Kazimierzu”
• 1916 (grudzień) - nagroda jubileuszowa "„Zachęty”

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (7 listopada 1925)^[58]

Uwagi krytyczne pochodzą z publikacji syna artysty, historyka sztuki Macieja Masłowskiego, który napisał redagując hasło o swym ojcu w Polskim Słowniku Biograficznym: "Twórczość [...] ostatniego okresu była nierówna"^[59]

Opisując zaś obraz Dumka Jaremy określał go początkowo w kategoriach „ukraińskich prymitywów”. Jednak później był gotów skorygować swój pogląd, pod wpływem niezwykle pochlebnych, pełnych superlatywów, ocen, jakie usłyszał od Eligiusza Niewiadomskiego, zwracającego uwagę na dekoracyjne walory obrazu – zwłaszcza na „czysto zdobniczy układ kwiatów na stepie”^[60]

• 
  Studium wozu frachtowego rysunek, ca 1875 (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Konie w stajni, rysunek, ca 1875 (sic!)^[61] (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Dziewanna, rysunek łączony z akwarelą na papierze, ca 1875 (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Krajobraz zimowy z Ukrainy, 1876–1878 (w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie)
• 
  Cyganka, akwarela, 1877 (?).
• 
  Krajobraz z Ukrainy, ca 1875–1878, w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie
• 
  Oset, rysunek i akwarela, ok. 1876–1878 (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Studium rysunkowe drzwi kościoła w Jędrzejowie, rys./pap., ca 1878 (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Dziewczynka ukraińska, akwarela, ok. 1878
• 
  Andruszówka, krajobraz z Ukrainy, akwarela, 1880 (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Poręba, 1880, akwarela, tusz i gwasz (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Sołtys Witosek, studium rysunkowe, 1880 wykonane w Pieczyskach u kolegi artysty Czesława Tanskiego
• 
  Konie przy obroku, studium rysunkowe, z lat ca 1890–1895, (Muzeum Narodowe w Warszawie)^[62]
• 
  Moczary, krajobraz, akwarela, 1880–1890^[f] (w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie – Pracownia Fotograficzna Muzeum Narodowego w Krakowie)
• 
  Taniec Kozaków, ol./pł, 1883^[63]
• 
  Targ za Żelazną Bramą, akwarela z Warszawy z 1884 roku^[g] (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Studium kobiety w ludowym stroju huculskim, tusz, 1884, Muzeum Narodowe w Warszawie^[h]
• 
  Tragarz, studium rysunkowe na papierze, 1884 (Muzeum Historyczne m.st. Warszawy)
• 
  Sosna w Pieczyskach, 1885
• 
  Gaik brzozowy, 1890
• 
  Pociąg (pejzaż z pociągiem towarowym), 1890^[64], akwarela (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Głowa charta, studium rysunkowe 1897 (własn.rodziny artysty)
• 
  Chart, akwarela z 1898 roku (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Portret dziewczynki, akwarela/pergamin, 1898 (jest to portret Marii Ponikowskiej – kuzynki artysty – córki brata żony artysty w wieku dziecięcym)^[65]
• 
  Aniela Rapacka, portret olejny na płótnie, sygnowany: „S.MASŁOWSKI 98", Muzeum Narodowe w Warszawie – https://cyfrowe.mnw.art.pl/en/catalog/511273^[66]
• 
  Kozacy (Kozacy na koniach w galopie), rys./pap., ca 1900 (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Wnętrze kościoła w Garbowie, akwarela, 1901 (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Wola Rafałowska – krajobraz, akwarela z 1903 (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Troki (widok karaimskiego brzegu robiony z jeziora) – pejzaż, akwarela z 1904 roku (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Portret żony artysty, ok. 1905^[67], sucha igła (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Koncert Wojskiego – ilustracja do IV księgi „Pana Tadeusza Adama Mickiewicza^[68]
• 
  Na pastwisku, pejzaż z okolicy Radziejowic, akwarela, 1907 (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Fontanna w Palazzo Massimo w Rzymie), akwarela, ca 1910 (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Maki, akwarela, 1911 (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Skarbiec beja Tunisu w Dar el-Bei, akwarela/pap., 1912 (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Gryka, krajobraz z 1920 r. (ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Rzeszowie).
• 
  Tivoli Villa d’Este (fragment), akwarela, 1922 (Muzeum Narodowe w Warszawie)
• 
  Kwitnące drzewo przy Villi d’Este w Tivoli, akwarela/pap., 1922, (Muzeum Narodowe w Warszawie, fot. Zbigniew Doliński)
• 
  Gryka, akwarela, Wola Rafałowska, 1922, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, pracownia fotograficzna Muzeum Narodowego w Krakowie^[i]
• 
  Gryka, akwarela, Wola Rafałowska, 1924, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie
• 
  Łubin, pole łubinu, pejzaż z Woli Rafałowskiej, akwarela, 1924 (Muzeum Narodowe w Warszawie)

• Opis i reprodukcje 15 obrazów Masłowskiego. agraart.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
• Zaścianek: Życie i twórczość Masłowskiego
• Drzewo genealogiczne: http://maciejmazur.cba.pl/m/5.jpg (dostęp: 13 października 2021) – Uwaga: udostępniono dzięki uprzejmości p. dr med. Andrzeja Masłowskiego (Września k. Poznania) i p. Macieja Mazura (Sobótka k. Wrocławia) – twórców witryny dotyczącej rodziny Masłowskich h. Samson
• Kształtowanie się herbu Samson i jego ekspansja w Europie Wschodniej: http://maciejmazur.cba.pl/goreccy/pradzieje.html (dostęp: 14. 10. 2021).
• Ród Samson: http://maciejmazur.cba.pl/mazurowie/-_rod_samsonow.html (dostęp: 14. 10. 2021)
• Prace Stanisława Masłowskiego w krakowskiej Galerii Sztuki ATTIS