Stanisław Diabeł Stadnicki

Był synem Stanisława Mateusza i Barbary ze Zborowskich. Jego bratem był Marcin Stadnicki h. Szreniawa (ok. 1552–1628) kasztelan sanocki, ochmistrz dworu carowej Maryny Mniszchówny.

Ożeniony z Anną Ziemięcką (z Ziemięcic k. Gliwic), miał z nią trzech synów: Władysława (zabitego w Krzemienicy w 1610 r.), Zygmunta i Stanisława, oraz jedną córkę – Felicjanę. Rodzina Stadnickich była wyznania ewangelicko-reformowanego (kalwińskiego) i utrzymywała w Łańcucie zbór.

Nauki pobierał w Dubiecku, następnie w Heidelbergu w 1566 roku^[3].

Został zapamiętany jako awanturnik i sławny warchoł, nazwany „Diabłem Łańcuckim”. Początkowo zasłużył się dla Korony, jako rotmistrz biorąc udział w wyprawie Stefana Batorego na Gdańsk i Moskwę. Urażony, że jego wyczyny nie zostały docenione, wyjechał na Węgry, gdzie w wojsku cesarza Rudolfa II walczył przeciw Turkom. Później popierał arcyksięcia Maksymiliana w staraniach o koronę polską i przez jakiś czas przebywał na Śląsku, gdzie poznał przyszłą żonę Annę Ziemięcką przebywając u jej ojca. Brał udział po stronie austriackiej w oblężeniu zamku Olsztyn koło Częstochowy, gdzie przeszedł do historii jako antybohater^{[wyrażenie próżne]}.

W roku 1586 przejął za długi od Anny Sienińskiej miasto Łańcut. W czasie elekcji 1587 roku głosował z województwa krakowskiego na Maksymiliana Habsburga^[4].

Poseł na sejm 1590/1591 roku z ziemi sanockiej^[5], poseł na sejm inkwizycyjny 1592 roku, sejm 1593 roku, sejm 1597 roku, sejm 1601 roku, sejm 1603 roku, sejm 1605 roku, sejm 1606 roku z ziemi przemyskiej, poseł na sejm 1590 roku z ziemi sanockiej^[2].

Jako ewangelik i deputat na Trybunał Główny Koronny w Lublinie^{[potrzebny przypis]} był wybrany prowizorem przez protestancko-prawosławną konfederację wileńską w 1599 roku^[6]. Był przeciwnikiem Jana Zamoyskiego. W roku 1600 był posłem na sejm^[7]. W czerwcu 1606 roku uczestniczył w zjeździe pod Lublinem^[8]. W latach 1606–1607 był jednym z przywódców rokoszu Zebrzydowskiego (wziął udział jako jeden z dowódców w bitwie pod Guzowem, która miała miejsce 5 lipca 1607 roku). Później jednak niespodziewanie „zmienił front” i uszedł ze swoim wojskiem.

Toczył prywatną wojnę ze starostą Leżajska Łukaszem Opalińskim. Opaliński zdobył jego rezydencję w Łańcucie wraz z miastem w roku 1608. Stadnicki jednak w odwecie zdobył rezydencję Opalińskiego wraz z miastem Leżajsk. Ostatecznie pod Tarnawą^[1], gdzie zgromadzono 6000 ludzi, 14 sierpnia 1610 roku przegrał z Opalińskim. Zginął w odwrocie po bitwie, a wraz z nim około pół tysiąca jego żołnierzy. Ukrył się w lesie, ale gdy nieostrożnie wychylił się zza kłód drewna został dostrzeżony przez Kozaków. Stadnickiego dobił Tatar Persa. Po śmierci na jego ciele naliczono 10 ran od ciosów i pchnięć. Opaliński żałował, że Stadnickiego nie wzięto żywcem, wynagrodził jednak Persę, który na najbliższym sejmie otrzymał nobilitację i nazwisko Macedoński. Legenda głosi, że odrąbaną głowę Stadnickiego przywiózł do Lublina jeden z zalotników pięknej panny Reginy Żegocianki, by serce jej zdobyć i obnosił ją zatkniętą na drzewcu po Lublinie^[9].

Postać Stadnickiego została umieszczona na obrazie Jana Matejki Kazanie Skargi.

Jest bohaterem powieści Diabeł Łańcucki (2007) Jacka Komudy, Pod czarcim kopytem (1983) Kazimierza Korkozowicza, a także dramatu „Smocze gniazdo” Adolfa Nowaczyńskiego oraz Starosta zygwulski Adama Krechowieckiego. Jest także bohaterem jednej z nowel (Z Diabłem sprawa) w Przypadkach starościca Wolskiego Józefa Hena, sfilmowanej w odcinku serialu Rycerze i rabusie. Wspomniany jest w powieściach Rękopis pani Fabulickiej (1958) Hanny Januszewskiej oraz Złota wolność (1928) Zofii Kossak-Szczuckiej.

Antybohater w powieściach pisarzy takich jak Aleksander Fredro, Władysław Syrokomla czy Władysław Bełza. Jeden z antagonistów bohatera serii Kacper Ryx, której autorem jest Mariusz Wollny.

• historia Łańcuta
• Stadniccy
• Uherce Mineralne
• Kasper Karliński
• Mikołaj Komorowski (1578–1633)

• NormanN. Davies NormanN., Boże igrzysko, ElżbietaE. Tabakowska (tłum.), t. I, Kraków: Znak, 1991, s. 466–469, ISBN 83-7006-400-0, OCLC 749272417 .
• Stanisław Stadnicki: rkps 1606, wyd. J. Czubek, w; Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego, t. II, Kraków 1918.

• Tygodnik Ilustrowany 1860 Łukasz Opaliński