Skala twardości Mohsa
Skala twardości Mohsa − dziesięciostopniowa skala twardości minerałów charakteryzująca odporność na zarysowania materiałów twardszych przez materiały bardziej miękkie. Została stworzona w 1812 roku przez niemieckiego mineraloga Friedricha Mohsa. Twardość poszczególnych minerałów nie jest ułożona proporcjonalnie i liniowo i ma charakter porównawczy. Minerały są ustawione od najbardziej miękkiego do najtwardszego. Każdy minerał może zarysować minerał poprzedzający go na skali (bardziej miękki) i może zostać zarysowany przez następujący w skali po nim (twardszy). Jest to jedynie skala orientacyjna, a klasyfikacja polega na tym, że jeżeli badany minerał będzie w stanie zarysować powierzchnię minerału wzorcowego, a ten sam wzorcowy zarysuje powierzchnię badanego, to badany będzie zaklasyfikowany z twardością wzorcowego. Przykładowo, jeżeli minerał badany zarysuje powierzchnię kwarcu, będąc jednocześnie rysowany przez niego, będzie miał taką samą twardość. Jeżeli minerał badany będzie w stanie zarysować np. kwarc, a ten nie będzie w stanie zarysować materiału badanego, to twardość próbki jest uznawana za co najmniej 7,5 (porównanie z topazem mówi, czy nie jest większa).
Twardość minerałów jest własnością kierunkową tzn., że może być odmienna w różnych kierunkach (przykładem takiej anizotropii twardości jest minerał kyanit (zwanym dawniej dysten co znaczy dwie twardości) o wzorze chemicznym Al2SiO5. Wzdłuż osi krystalograficznej Z wykazuje twardość ok. 3,5 w skali Mohsa, natomiast prostopadle do tej osi twardość wynosi około 7.
W warunkach laboratoryjnych twardość absolutną można mierzyć za pomocą sklerometrów, które zapewniają dokładniejsze wyniki. Skala Mohsa nadal cieszy się popularnością ze względu na możliwość szybkiego wyznaczenia przybliżonej twardości minerałów (również w warunkach polowych), przy pomocy prostych narzędzi.
Pomiar twardości metodą Mohsa opisują normy PN-EN 101, DIN 18155, BS 6431-13 i ASTM MNL46.
| Twardość (skala Mohsa) | Minerał wzorcowy | Twardość absolutna | Obraz | Test |
|---|---|---|---|---|
| 1 | talk (Mg3Si4O10(OH)2) | 1 |  | minerał daje się zarysować z łatwością paznokciem |
| 2 | gips (CaSO4·2H2O) | 2 |  | minerał daje się zarysować paznokciem |
| 3 | kalcyt (CaCO3) | 9 |  | minerał daje się zarysować z łatwością miedzianym drutem |
| 4 | fluoryt (CaF2) | 21 |  | minerał daje się zarysować z łatwością ostrzem noża |
| 5 | apatyt (Ca5(PO4)3(OH-,Cl-,F-) | 48 |  | minerał daje się zarysować z trudem ostrzem noża |
| 6 | ortoklaz (KAlSi3O8) | 72 |  | minerał daje się zarysować stalą narzędziową (np. pilnikiem) |
| Minerały nie dające się zarysować nożem ani stalą narzędziową | ||||
| 7 | kwarc (SiO2) | 100 |  | rysuje szkło |
| 8 | topaz (Al2SiO4(OH-,F-)2) | 200 |  | rysuje szkło z łatwością |
| 9 | korund (Al2O3) | 400 |  | tnie szkło, daje się zarysować diamentem |
| 10 | diament (C) | 1600 |  | rysuje korund, daje się zarysować tylko innym diamentem |
Zobacz też
Bibliografia
- J. Janeczek, K. Kozłowski, J. Żaba, Zbieramy minerały i skały, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1991.