Seweryn Nalewajko

W starszej literaturze historycznej występuje jako Semen Nalewajko; w rzeczywistości nosił imię Semerij, co jest ukraińską oboczną formą imienia Seweryn^[2].

Według legendy został ochrzczony w cerkwi pw. Świętego Onufrego w Husiatynie^[3]. Był synem kuśnierza z Husiatyna, który popadł w zatarg z magnatem Marcinem Kalinowskim^[4] i został zabity przez jego służbę. To spowodowało, że Seweryn Nalewajko wraz z matką przeniósł się do Ostroga. Tam pobierał nauki jako brat Demian, jednak przerwał naukę i zbiegł na Zaporoże^[5]. Początkowo jako setnik chorągwi nadwornej u Konstantego Ostrogskiego walczył przeciwko Kozakom^[5], skąd też do nich zbiegł^[6]. Tam jako dowódca bandy łupieskiej wyprawiał się na Turków i Tatarów, pustosząc Mołdawię i Węgry. W czasie powstania Kosińskiego uczestniczył w 1593 roku w bitwie pod Piątkiem^[7].

W 1595 wykorzystując niepokoje miejscowych chłopów tzw. czerni, wywołane niedawnym powstaniem Kosińskiego, postanowił przemocą rozwiązać swój prywatny spór z Kalinowskim^[8][9][10], co stało się zarzewiem kolejnej rewolty przeciw Rzeczypospolitej. Zdobył Mohylew i Słuck, dokonując licznych pogromów i rzezi mieszczan i Żydów. W porównaniu z innymi Kozakami charakteryzowało Nalewajkę szczególne okrucieństwo.

Został pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego w dniu 3 kwietnia 1596 roku w bitwie nad Ostrym Kamieniem i następnie po oblężeniu taboru w dniach 26 maja – 7 czerwca w bitwie pod Łubniami na uroczysku Sołonica, gdzie został pojmany przez własnych ludzi i oddany do niewoli w zamian za darowanie życia i majątku części Kozaków. Następnie został przewieziony do Warszawy, gdzie po dziesięciomiesięcznym śledztwie i torturach skazano go na karę śmierci. Miał być ścięty i poćwiartowany^[11]. Wyrok wykonano na Górze Szubienicznej (na której wzniesiono ponad 200 lat później Cytadelę Warszawską)^[12].

Według opowieści, które do dnia dzisiejszego są obecne wśród ludu ukraińskiego, Polacy mieli atamana upiec we wnętrzu miedzianego konia. Inna wersja mówiła o wole^[13].

Seweryn Nalewajko jest bohaterem narodowym we współczesnej Ukrainie. Jego nazwiskiem nazwano ulice w wielu miastach, w szczególności na zachodzie kraju (m.in. we Lwowie i Winnicy), ma swoje pomniki. W 1998 Narodowy Bank Ukrainy wyemitował okolicznościową monetę o wartości 20 hrywien z jego wizerunkiem.

• Władysław Serczyk: Na dalekiej Ukrainie, dzieje Kozaczyzny do 1648 roku. Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1984. ISBN 83-08-01214-0.
• Wiesław Majewski: Nalewajko (Nalywajko) Semen (Seweryn?), (zm. 1597). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXIІ/3, zeszyt 94. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk : Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1977, s. 489—492.