Saptarszi
Saptarszi (sanskryt सप्तर्षि, trl. saptaṛṣi) – nazwa zbiorowa dla grupy siedmiu (sapta) wedyjskich wieszczów i mędrców (ryszi), popularnych również w hinduizmie powedyjskim. W każdej epoce istnienia świata (judze), istnieje siedmiu głównych, wielkich mędrców. Zwani są gotraprawartakas, protoplastami gotr (bramińskich klanów)[1].
Ujęcie kosmogoniczne
Początkowo w Rygwedzie i Atharwawedzie pojmowani być mogli jako demiurgiczne jestestwa, personifikujące kosmiczne energie stwórcze a przy w tym jako byty astralne[2]. Grupa tych siedmiu wieszczów składając pierwszą ofiarę z pierwszej i jedynej ówcześnie istoty bytu, jest autorami lub przynajmniej sprawcami wielorakości kosmosu[3]. Gdy rozważa się ich pracę ustanowienia siedmiu granic moralnych, są porównywalni do siedmiu Aditjów (którym przypisuje się również funkcję "wiązania" istot). Później, w toku rozwoju myśli upaniszadowej, saptariszi utożsamiani są z funkcjami odczuwania na poziomie jaźni istoty ludzkiej. W takim ich rozumieniu krępują uniwersalność atmana w istnieniu jednostkowym i determinują indywiduację[4].
Ujęcie astronomiczne
Starożytne ujęcie mówi, iż siedmiu mędrców utożsamiano z siedmioma głównymi planetami (graha) indyjskiej astronomii. Astrologia indyjska określała ich jako wpływających na ludzkie życie[5].
W innych interpretacjach pierwszych siedmiu mędrców miało utworzyć siedem gwiazd Wielkiej Niedźwiedzicy[6], gdzie Angiras to najjaśniejsza z nich - Alioth.
Ujęcie fizjologiczne
Bryhadaranjakopaniszad ujmuje natomiast problem wprost: dana część ciała to konkretny ryszi[8]:
Ujęcie energetyczne
Źródła puraniczne twierdzą, iż pochodzenie konkretnych ryszich z grupy saptariszich, wywieść należy z konkretnych energii wewnętrznych hinduistycznego boga stwórcy – Brahmy. Energie takie noszą ogólną nazwę prana (pran jest dziesięć podstawowych rodzajów, jeden z nich zwie się identycznie jak termin dla całej ich grupy czyli też prana). W ujęciu pranicznym, pochodzenie wieszczów jest następujące[10]:
Ujęcie mitologiczne
Koncepcja wywodząca się z wedyzmu utrzymuje, iż każdemu cyklowi istnienia wszechświata (manwantara), właściwe jest panowanie grup siedmiu wieszczów o odmiennym składzie ale nieprzerwanie określanych jako saptariszi[7]. W takim ujęciu mówi się o grupie saptariszich konkretnej manwantary. Poniżej zaprezentowano spis przykładowych manwantar tradycyjnej indyjskiej miary czasu, wraz z listami odpowiadających im siedmiu wieszczów. Gdy przy danym numerze (czyli w konkretnej linii) pojawia się kilka imion mędrców) oznacza to, że nie zachodzi zgodność wśród autorów i źródła hinduistyczne wskazują na odmienne postacie mędrców[11].
- Swajambhuwa manwantara:
- Mahabharata i Śiwapurana wymienia imiona takie jak: Marići, Angiras, Pulastja, Pulaha, Kratu, Atri i Wasisztha.
- Śatapathabrahmana wymienia się inny zestaw imion: Gotama, Bhradwadźa, Wiśwamitra, Dźanmadagni, Wasisztha, Kaśjapa i Atri[12].
- Swarocisza manwantara:
- Urdźa, Aurwa, Arwa
- Stamba, Wanastamba
- Prana, Drona
- Dattoli, Dattori, Dattari, Dambholi, Datta, Danta
- Ryszabha, Wryszabha, Bryhaspati
- Niśćala, Niśćara, Niśćaja, Ćjawana, Timira
- Arwariwat, Arwawirat, Urwariwat, Dhawat, Kaśjapa
- Rajwata manwantara:
- Hiranjaroma, Hiranjaloma
- Wedaśri, Wedaśriras, Dewaśri, Wiśwaśri, Saptaśwa
- Urdhwabahu, Subahu
- Wedabahu, Dewabahu, Wadawada, Aindrabahu
- Sudhaman, Jadudhra, Jadurnaman, Somapa, Satjanama, Subahu
- Pardźanja
- Satjanetra, Mahamuni, Muni, Wasisztha, Dźaja, Swadharma
- Brahmasawarni manwantara:
- Hawiszmat
- Sukryti, Sukirti, Sukriti, Prakryti
- Apomurti, Ajomurti, Ajamukti, Dźajamurti
- Apawa, Awjaja, Aśwatthaman, Satjaketu, Wasisztha
- Apratima, Pratipa, Pramati, Prajati, Apratimaudźas
- Nabhaga, Labhaga, Bhamara
- Abhimanju, surabha, Satja, Nadasatja, Ananasa