Rzodkiewka
Rzodkiewka (Raphanus sativus var. sativus) – odmiana rzodkwi zwyczajnej. Jest uprawiana w wielu regionach świata. W Polsce występuje głównie jako roślina uprawna, lecz przejściowo dziczeje (ergazjofigofit)[4]. W uprawie występuje wiele kultywarów. Również rzodkiew czarna i rzodkiew japońska to kultywary rzodkiewki[3].
![]() | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek | |||
Odmiana | rzodkiewka | ||
Nazwa systematyczna | |||
Raphanus sativus L. var. sativus | |||
Synonimy | |||
|
Morfologia
- Pokrój
- Osiąga wysokość 15–60 cm (wyjątkowo do 100 cm).
- Łodyga
- Wzniesiona, gruba, dęta, dołem szorstko owłosiona, górą naga.
- Liście
- Ulistnienie skrętoległe, liście lirowate. Dolne liście pierzastowrębne i nieregularnie ząbkowane, górne liście niepodzielone[5].
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Raphanus_sativus_-_Flickr_-_Kevin_Thiele_%281%29.jpg/180px-Raphanus_sativus_-_Flickr_-_Kevin_Thiele_%281%29.jpg)
- Kwiaty
- Zebrane w grono na szczytach pędów. Kielich stulony w długą nibyrurkę. Korona barwy białej lub liliowej i posiadająca wyraźną nerwację na płatkach. 4 łopatkowate płatki korony silnie rozchylone na boki, 6 długich pręcików rozchylonych na boki, jeden słupek z całobrzegim znamieniem[5].
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Bladramenas_vruchten_Raphanus_sativus_subsp._oleiferus.jpg/180px-Bladramenas_vruchten_Raphanus_sativus_subsp._oleiferus.jpg)
- Owoc
- Poprzecznie paciorkowato przewężona łuszczyna zakończona małym dzióbkiem. Jest gąbczasta i zgrubiała, ma długość 3–9 cm i szerokość 8–14 mm. Po dojrzeniu rozpada się na jednonasienne odcinki.
- Korzeń
- Silnie zgrubiały, z zewnątrz u różnych odmian biały, czerwony, fioletowy lub prawie czarny, wewnątrz biały.
Biologia i ekologia
Roślina jednoroczna lub dwuletnia. Słupek i pręciki dojrzewają równocześnie, roślina owadopylna, kwitnie od maja do czerwca. Roślina miododajna i dobre źródło pyłku dla pszczół. Jest rośliną lekko trującą: z powodu dużej zawartości (szczególnie w rzodkwi czarnej) olejków gorczycowych, glikozydów i kwasów organicznych nie może być spożywana przez ludzi z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, przy zapaleniu wątroby, przewodu pokarmowego i ciężkich chorobach serca i nerek[6].
Zastosowanie
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Colored_radishes.jpg/220px-Colored_radishes.jpg)
- Roślina uprawna. Rzodkiewka uprawiana jest zarówno w polu, jak i pod osłonami[7]. Czerwona rzodkiewka była uprawiana w Egipcie już 2000 lat temu. Nie znamy jej pochodzenia. Niektórzy przypuszczają, ze pochodziła z basenu Morza Śródziemnego[6], inni, że z Dalekiego Wschodu[8]. Dzika rzodkiewka nadal rośnie na terenie Chin i została wprowadzona przez Chińczyków do środkowej Azji jeszcze w czasach prehistorycznych.
- Rzodkiewka była znana w starożytnym Egipcie, podawano ją także na dworze faraonów. Grecy wysoko cenili jej smak w III w. p.n.e., zaś Rzymianie odnotowali istnienie wielu odmian o różnym kształcie i barwie już w czasach chrześcijaństwa. Rzymianie zabrali rzodkiewkę na północ; w Niemczech zaczęto ją regularnie uprawiać w XIII wieku. Rzodkiewka była jedną z pierwszych europejskich roślin uprawnych zabranych na kontynent amerykański.
- W Indiach, Chinach i Japonii uprawiana jest rzodkiew oleista, z której nasion wytłacza się olej jadalny[9].
- Sztuka kulinarna: jest to warzywo korzeniowe o białym, bardzo pieprznym w smaku miąższu.
- W kuchni zachodniej stosuje się świeżą rzodkiewkę w sałatkach i przystawkach, lecz w Chinach i Japonii używa się jej również w postaci kiszonej[8]. Inne zastosowania: do kanapek oraz do garnirowania potraw.
- Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski: korzeń rzodkwi, tzw. Radix Raphani. Najczęściej wykorzystywana jest w lecznictwie rzodkiew czarna. Zawiera olejki eteryczne, glikozydy, kwasy organiczne, przeciwutleniacze (indole).
- Działanie: żółciotwórcze, żółciopędne, bakteriobójcze. Stosowana jest w leczeniu chorób wątroby i dróg żółciowych (m.in. preparat Raphacholin)[6]. Ma bardzo korzystne działanie, gdyż nie tylko pobudza wydzielanie żółci, ale równocześnie niszczy w przewodzie pokarmowym niepożądane bakterie (często nawet te odporne na antybiotyki) i wirusy, odkaża też drogi oddechowe i moczowe[6].
- W medycynie ludowej była używana do nacierań przy bólach reumatycznych i zapaleniach korzonków nerwowych, leczenia wrzodów i ran oraz jako środek przeciwrobaczy i mlekopędny u karmiących matek[6].
- Roślina kosmetyczna. Sok wyciśnięty z korzenia rzodkiewki lub nalewka mają zastosowanie w kosmetyce. Używane są do zapobiegania łupieżowi i wypadaniu włosów[6]. Świeży sok z rzodkwi używany jest też do pielęgnacji skóry: usuwa piegi, wygładza zmarszczki i wybiela skórę[8].
- Z sadzy powstającej podczas spalania oleju wyciśniętego z nasion rzodkwi Chińczycy produkowali doskonały tusz[6].
Wartość odżywcza
Główne składniki odżywcze (wielkość porcji – 30 g)[10]:
- wartość energetyczna – 16 kJ
- białka – 0
- tłuszcze – 0
- węglowodany – 1 g
- cholesterol – 0
- sód – 0
- błonnik pokarmowy – 0
- witamina C – 7 mg
tj. w przeliczeniu na 100 g
- wartość energetyczna – ~53 kJ (~13 kcal)
- węglowodany – ~3,3 g
- witamina C – ~23 mg
Dla porównania, według danych 2017 roku wartości odżywcze przyjmują inne parametry:
|
|