Rewolucja ideologiczna i kulturalna

W sierpniu 1945 roku weszła w życie ustawa o reformie rolnej^[11], na mocy której znacjonalizowano między innymi większość majątku instytucji religijnych; już wtedy duchowni byli sądzeni, torturowani oraz skazywani na karę śmierci^[9]. Od albańskiej społeczności muzułmańskiej państwo wywłaszczyła 3163 hektary ziemi oraz około 61 tys. drzew oliwnych^[12]. Mimo rozpoczęcia stosowania represji wobec duchownych, w 1946 roku uchwalono konstytucję gwarantującą wolność religijną^[13].

W styczniu 1949 roku władze albańskie wydały dekret regulujący działalność związków wyznaniowych; wszelkie nominacje, a nawet ogłoszenia parafialne wymagały uzyskania aprobaty ze strony władz^[9]. Związkom wyznaniowym zabroniono również prowadzenia działalności edukacyjnej, posiadania nieruchomości na własność oraz prowadzenia szpitali i instytucji filantropijnych^[9]. Wspólnoty religijne mające siedzibę poza Albanią, jak zakony jezuickie oraz franciszkańskie, zostały objęte zakazem prowadzenia działalności w kraju^[9][14] .

W latach 50. władze albańskie całkowicie przejęły kontrolę nad islamskimi związkami wyznaniowymi oraz wyeliminowały duchownych przeciwnych polityce Envera Hodży; podobne kroki podjęto w przypadku duchownych Autokefalicznego Prawosławnego Kościoła Albanii^[9]. Głównym obiektem prześladowań był jednak Kościół rzymskokatolicki, ponieważ był dobrze zorganizowany oraz utrzymywał bliskie relacje z Watykanem; w latach 1945–1953 zmniejszono liczbę kościołów rzymskokatolickich z 253 do 100, a katolików piętnowano jako faszystów, mimo że wśród kolaborantów z włoskimi władzami katolicy stanowili mniejszość^[9]. W 1955 roku wprowadzono podatek katastralny dla związków wyznaniowych^[12][15].

Po zerwaniu stosunków Albanii ze Związkiem Radzieckim w 1961 roku odbył się IV Zjazd Albańskiej Partii Pracy; nasiliła się również propaganda antyreligijna^[11], wydano kilkadziesiąt książek oraz publikacji propagujących walkę przeciwko religii^[12] oraz zakazano organizowania uroczystości religijnych, uważanych przez władze za zacofane zwyczaje^[16]; zastąpiono je świętowaniem rocznic partyjnych oraz urodzin albańskiego przywódcy Envera Hodży^[17].

W 1966 roku odbył się V Zjazd partyjny, na którym Enver Hodża w swoim przemówieniu nazwał walkę klas jako walkę z religią^[10] oraz wezwał do walki kulturalno-edukacyjnej przeciwko religii^[9], w ramach albańskiej rewolucji kulturowej utworzono nawet sztab do kierowania walką przeciwko wyznaniom, na czele którego stanął Ramiz Alia^[18]. Wyburzono ponad 2100 budynków sakralnych^[19][20], natomiast zachowane przekształcano w koszary wojskowe, magazyny bądź ośrodki kultury^[9][21]. Przed wyburzeniem ocalało tylko około 120 obiektów sakralnych w całej Albanii^[22]. W 1967 roku również unieważniono dekret, który regulował działalność związków wyznaniowych^[9][10][20]. Duchowieństwo było poddawane szykanom, pozbawianiu wolności, karze śmierci bądź obowiązku poszukiwania pracy w przemyśle lub rolnictwie; część duchownych pod wpływem władz przeszła na ateizm^[9]. Doszło nawet do podpalenia kościoła franciszkańskiego w Szkodrze^[18], w wyniku którego zginęło czterech mnichów^[9].

9 czerwca 1973 roku otworzono Muzeum Ateizmu w Szkodrze^[12][1]. Władze Albanii opublikowały oficjalną listę imion zalecanych do nadania po narodzeniu dziecka; nie cieszyła się ona popularnością, więc dnia 23 września 1975 roku wprowadzono dekret zakazujący nadawania imion chrześcijańskich oraz jednocześnie zobowiązujący obywateli Albanii noszących takowe imiona do ich zmiany^[9][23].

W 1976 roku uchwalono nową konstytucję, według której państwo nie uznaje żadnej religii oraz wspiera ateizm państwowy^[19]; rok później zaktualizowano kodeks karny, według którego produkcja, dystrybucja lub przechowywanie literatury religijnej był zagrożony karą od 3 do 10 lat pozbawienia wolności^[9][12][23]. Zdecydowano również o zmianie nazw około 90 miejscowości położonych na terenach południowej Albanii, zamieszkanych przez etnicznych Greków; nazwy wcześniej związane ze świętymi prawosławnymi, zostały przemianowane na świeckie^[9].

Mimo kampanii antyreligijnej Envera Hodży, która doprowadziła do wyeliminowania formalnego kultu religijnego, część Albańczyków nadal potajemnie praktykowała swoją wiarę^[9]. W 1980 roku jeden z jezuitów został skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności za ochrzczenie nowo narodzonych bliźniąt swojego siostrzeńca^[9].

• rewolucja kulturalna

• SabrinaS. Ramet SabrinaS., Nihil Obstat: Religion, Politics, and Social Change in East-Central Europe and Russia, 1998, ISBN 978-0-8223-2070-8 .
• MirandaM. Vickers MirandaM., JamesJ. Pettifer JamesJ., Albania: From Anarchy to a Balkan Identity, 2008, ISBN 1-85065-279-1 .
• AzemA. Qazimi AzemA., Procesi i asgjësimit të fesë në komunizëm, 2012, ISBN 978-9928-168-03-0 .
• TadeuszT. Czekalski TadeuszT., The Shining Beacon of Europe: The Albanian State and Society in the Period of Communist Dictatorship 1944-1992, 2013, ISBN 978-83-233-3515-3 .
• ÇeloÇ. Hoxha ÇeloÇ., Marrëdhëniet e besimeve fetare me shtetin komunist në Shqipëri krahasuar me regjimet e vendeve komuniste të Europës Lindore, 2017, ISBN 9928-141-57-6 .
• İbrahimİ. Karataş İbrahimİ., State-Sponsored Atheism: The Case of Albania during the Enver Hoxha Era, „Ooccasional Papers on Religion in Eastern Europe”, 6, 40, 2020 .