Renesans Paleologów

Renesans Paleologów – okres rozwoju kultury bizantyńskiej, przypadający na panowanie dynastii Paleologów, czyli lata 1261–1453. Był to czas rozkładu Cesarstwa Bizantyńskiego pod względem politycznym, jednak pod kątem sztuki panował rozkwit^[1].

Literatura

Za panowania Paleologów nastąpił rozwój literatury w tym także tej historycznej. Najważniejszymi historykami byli wówczas Jerzy Pachymeres, Nikefor Gregoras i Jan VI Kantakuzen. Pachymeres jest autorem Historii zakończonej na roku 1308 i dobrze opisującej rządy Michała VIII oraz jego syna Andronika II. Gregoras z kolei napisał dzieło zatytułowane Romaike historia, czyli "Historia rzymska", opisujące lata 1204-1359^[2]. Nie dość, że ostatnie czterdzieści lat jest przedstawionych bardzo szczegółowo, to Gregoras dodatkowo wyróżnia się wyjątkową bezstronnością w większości aspektów. Jan Kantakuzen stworzył Historie opiewające czterdzieści lat od 1320 roku. Problem tego dzieła tkwi w tym, iż Kantakuzen jako cesarz w latach 1341-1354 sam był bohaterem jednej trzeciej omawianego przez siebie okresu. To z kolei nadaje Historiom subiektywny charakter, a były władca próbuje w nich postawić siebie w jak najlepszym świetle^[3].

Inną wybitną postacią był Nikefor Chumnos, piastujący wysokie urzędy publiczne i powiązany z rodem Paleologów. Chumnos napisał różne traktaty filozoficzne i teologiczne, gdzie przeciwstawił teorię Arystotelesa neoplatonizmowi. Oprócz tego zajmował się astronomią, matematyką, oraz retoryką. W imieniu cesarza Andronika II redagował akty prawne, między innymi edykt o reformie sądownictwa z 1296 oraz złotą bullę z 1313 roku^[4]. Liczne traktaty retoryczne, filologiczne i teologiczne pozostawił po sobie filolog Tomasz Magister. Jego dzieła O władzy cesarskiej, oraz O państwie dostarczają istotne informacje o systemie administracyjnym Andronika II. Na dworze w Konstantynopolu u Andronika następcą Chumnosa na stanowisku mesadzona był Teodor Metochita, twórca traktatów filozoficznych, matematycznych, astronomicznych, lecz ponadto udzielający się w poezji i retoryce. Wśród poetów zaznaczyli się również Manuel Holobol, a także Manuel Files. Wybitnym filozofem połowy XIV wieku był neoplatończyk Demetriusz Kydones z Tesaloniki. Brał on udział w żarliwych dysputach religijnych jako przeciwnik mistycznego ruchu hezychazmu, oraz zajmował stanowisko prozachodnie, dążące do zjednania Kościołów prawosławnego i katolickiego. Demetriusz zasłynął jako tłumacz z łaciny na grekę wielu dzieł zachodnich w tym między innymi Summa theologiae świętego Tomasza z Akwinu^[5].

Sprawami społecznymi zajmowali się Mikołaj Kabazylas, autor traktatów o lichwiarstwie, czy Aleksy Makrembolita, który napisał Dialog między bogaczem a żebrakiem^[6]. Wśród cesarzy obok Jana Kantakuzena w dziedzinie literatury należy postawić Manulea II, autora traktatów teologicznych, pism okolicznościowych, czy też wielu listów. Na temat unii kościołów pisali tacy uczeni jak humanista Jerzy Gemist-Pleton, Marek Eugenik, Gennadiusz II Scholar, albo Jan Eugenik. O życiu dworskim i systemie administracyjnym informuje praca o urzędach pałacowych i kościelnych. Dzieło to powstałe za Jana Kantakuzena informuje o zwyczajach na cesarskim dworze, na przykład koronacji cesarza, oraz przedstawia wykaz urzędów kościelnych i świeckich^[7]. W dziedzinie prawa duże znaczenie ma wydany w 1345 Heksabiblos Konstantyna Hermenopula stanowiący kompendium o prawie karnym i cywilnym. Został napisany na podstawie dawnych kodeksów bizantyńskich, między innymi Prochironu a także Eklogi. Heksabiblos szeroko rozpowszechnił się poza Bizancjum.

Architektura

Kościół świętego Zbawiciela w Mykonos
Plan Chory w Konstantynopolu
Teotokos Pammakaristos
Pałac despoty w Mistrze
Pałac despoty w Mistrze
Szczegóły okien pałacu despotów w Mistrze
Monastyr Pantanassa w Mistrze, widok wejścia od zachodniej strony
Monastyr Pantanassa, widok od strony południowej
Dzwonnica Hagia Sophia w Trabzonie
Wnętrze świątyni Panagia Paragoritissa
Kościół św. Jana w Ochrydzie
Monastyr Gračanica w Gračanicy

Malarstwo

Ikony i freski

Maria z Nazaretu z Jezusem i apostołami dookoła
Maria z Dzieciątkiem z XIV wieku
Wskrzeszenie Łazarza z XIV wieku
Wizja piekła z XIV wieku z Konstantynopola
Zgromadzenie apostołów z początku XIV wieku
Ikona Chrystusa z Ochrydy z początku XIV wieku
Ikona Chrystusa z Ochrydy z połowy XIV wieku
Czternastowieczna ikona przedstawiająca św. Klemensa
Dwustronna ikona z XIII wieku przedstawiająca Marię Dziewicę
Zwiastowanie z XIV wieku
Kopuła konstantynopolitańskiej Chory
Sąd ostateczny na sklepieniu Chory
Święty Dymitr Sołuński
Freski przedstawiające patriarchów z wnętrza Chory
Freski przedstawiające Bogurodzicę z Chory
Freski Monastyru Pantanassa
Freski na kopule Pantokratora w Monastyrze Pantanassa
Freski z Mistry
Wyszydzenie Jezusa z Kościoła Świętego Krzyża na Cyprze
Cerkiew Świętej Trójcy w Sopoćani: Zaśniecie Matki Boskiej, 1271–1274

Iluminacje

Portret Dionizego Areopagity z XV wieku
Manuel II, cesarz Bizancjum od 1391 do 1425 roku
Iluminacja z kroniki Jerzego Mnicha
Menologion^[a] despoty Demetriusza II
Menologion despoty Demetriusza II
Menologion despoty Demetriusza II
Menologion despoty Demetriusza II
Historia Aleksandra Wielkiego z XIV wieku
Historia Aleksandra Wielkiego z XIV wieku
Manuel II, jego żona Helena Dragasz i dzieci
Wizerunek megaduksa Aleksego Apokauka w stroju urzędowym
Jan VI Kantakuzen obecny na synodzie w 1351
Przejście Żydów przez Morze Czerwone
Menologion despoty Demetriusza
Wizerunek Michała VIII, założyciela dynastii Paleologów autorstwa Jerzego Pachymeresa