Rawa (dopływ Brynicy)

W źródłach pojawia się po raz pierwszy w 1737. Pierwotna nazwa tego potoku brzmiała – Roździanka^[2]. Nazwa ta pochodzi od starej osady Roździeń, dziś położonej w obrębie dzielnicy Katowic Szopienice-Burowiec.

Bierze swój początek przy stawie Marcin w Rudzie Śląskiej. Przepływa następnie przez: Świętochłowice, Chorzów (Osiedle Ruch, Klimzowiec), Katowice (Osiedle Tysiąclecia, Załęże, Śródmieście, Osiedle Roździeńskiego, Zawodzie, Szopienice-Burowiec) i na granicy miasta z Sosnowcem wpada do Brynicy, która to po 850 metrach łączy się z Czarną Przemszą. W miastach jej koryto jest często całkowicie przykryte. Rawa liczy 19,6 km długości.

Rawa jest zasilana głównie wodą deszczową oraz ściekami komunalnymi i przemysłowymi. Naturalnym prawobrzeżnym dopływem Rawy jest Potok Leśny, który wpada do Rawy na wysokości Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Za dopływ Rawy uznaje się również mały potok, płynący od stawów w Załężu i wpadający do Rawy w okolicy mostu na ul. Grundmanna, blisko skrzyżowania z ul. Gliwicką.

Już w 1881 r. podjęto myśl uregulowania Rawy, która z powodu zanikania naturalnych źródeł (głównie na skutek działalności górniczej) stawała się ściekiem prowadzącym wody poprzemysłowe i kopalniane, a począwszy od ostatniej dekady XIX w. również kanalizacji miejskiej^[3]. Teren zlewni Rawy ulegał systematycznemu obniżaniu (proces trwał do lat siedemdziesiątych XX wieku), co powodowało coraz silniejsze zagrożenia jej wylewami dla gwałtownie rozwijających się miast: Królewska Huta, Katowice i Mysłowice. Spowodowało to konieczność regulacji potoku. Pierwszy projekt regulacji fragmentów potoku pochodzi z 1863 roku, natomiast w 1903 roku powstał projekt regulacji całego potoku. 21 kwietnia 1913 r., na podstawie wydanej przez władze Cesarstwa Niemieckiego ustawy, powołano „Związek Rawy”^[4]. (niem. „Rawaverband”^[5]). Rok później zatwierdzono projekt regulacji potoku i przyznano mu pożyczkę rządową w wysokości 3 milionów marek, lecz realizację uniemożliwił wybuch I wojny światowej^[3].

Do tematu regulacji potoku przystąpiono ponownie już za czasów II Rzeczypospolitej, kiedy powstał nowy „Związek Rawy”. Jego prezesem był dr Alfons Górnik, pierwszy Prezydent (polskiego) Miasta Katowice, a biuro techniczne Związku mieściło się w budynku ówczesnego katowickiego magistratu przy ul. Pocztowej. Projekt regulacji z 1926 r. przewidywał skrócenie biegu potoku z ok. 30 do 19 kilometrów (w celu przyspieszenia spływu wody i zwiększenia samooczyszczania się cieku), wyprofilowanie koryta, umocnienie brzegów i budowę 7 oczyszczalni ścieków wzdłuż jej biegu, a jego koszty szacowano na 7 milionów ówczesnych złotych. Już wówczas przewidywano konieczność zasklepienia koryta Rawy na obszarze miejskim Katowic^[3].

W latach 1928–1929 zbudowano na granicy Katowic i Chorzowa oczyszczalnię rzeczną „Klimzowiec”, która obecnie czeka na kolejną modernizację. Ta pierwsza regulacja Rawy była prowadzona do 1938 roku, lecz prawidłowe warunki przepływu wody w korycie nie utrzymały się długo. Gwałtowny rozwój miast i położonych w jej zlewni zakładów przemysłowych spowodował katastrofalne, przez nikogo nie kontrolowane odprowadzanie do potoku ścieków. W latach sześćdziesiątych XX wieku podjęto decyzję o obudowaniu i przykryciu potoku w Śródmieściu Katowic. W efekcie zakryto potok na odcinku pomiędzy ulicą Sokolską a aleją Wojciecha Korfantego (ówcześnie ul. Armii Czerwonej). Prace przeprowadzono niezgodnie ze sztuką budowlaną, w efekcie czego tak wykonane przykrycie groziło zawaleniem. W 1975 roku rozpoczęto drugą regulację potoku Rawy. Pierwszy etap tej regulacji obejmował prace od początku biegu do okolic oczyszczalni ścieków Gigablok w Szopienicach i trwał do 1993 roku. Drugi etap prac obejmował potok do wysokości ulicy Bankowej w Katowicach, kosztował on 154,9 mln złotych. Do początku 2005 roku w ramach rewitalizacji potoku Rawy wykonano następujące prace: oczyszczalnia ścieków Klimzowiec na granicy Chorzowa i Katowic – oddana w roku 1997 (przedsięwzięcie polegające na skierowaniu całego potoku poprzez oczyszczalnię, w celu uzyskania parametrów zgodnych z obowiązującym Rozporządzeniem MOŚ dotyczącym jakości ścieków oczyszczonych^[6]) oraz budowa nowego koryta w Katowicach od ujścia do Brynicy w kierunku centrum miasta. Według stanu na początek 2005 r. wybudowano 2800 metrów nowego koryta. Wraz z nowym korytem budowane są kolektory ścieków komunalnych, tak więc ścieki nie będą trafiać bezpośrednio do potoku i go zatruwać (prace nadal trwają). Kolejnego etap wraz z oczyszczalnią ścieków Gigablok Katowice – Zawodzie realizowano w latach 2002–2008^[7].

Od 2008 roku w miastach Świętochłowice i Chorzów do oczyszczalni ścieków Klimzowiec, potok został skierowany do podziemnego kolektora.

Wzdłuż potoku w Chorzowie i w Katowicach urządzone są Bulwary Rawy. Ostatecznym celem wszystkich prac jest oczyszczenie jej wód i przywrócenie życia biologicznego.

W roku 2009 był realizowany projekt przez Europejskie Forum Studentów AEGEE Katowice przy współpracy z Centrum Dziedzictwa Przyrody – Rawa River Exporation Team – Podróż do serca Śląska^[8]

• rzeki Polski

• Urząd Miasta Katowice: UCHWAŁA NR XI/184/11 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 22 czerwca 2011 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru Osiedla Tysiąclecia w Katowicach.. www.bip.katowice.eu. [dostęp 2011-05-20]. (pol.).
• Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010. ISBN 978-83-7729-021-7. Brak numerów stron w książce