RWD

S. Rogalski, S. Wigura i J. Drzewiecki zaczęli projektować samoloty jako studenci w ramach powstałych w grudniu 1925 roku warsztatów Sekcji Lotniczej Koła Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej^[1]. Pierwszym samolotem skonstruowanym w warsztatach był zaprojektowany w 1926 roku przez J. Drzewieckiego samolot sportowy JD-2, zbudowany w liczbie 5 sztuk, a kolejną był prototyp samolotu WR-1 konstrukcji Wigury i Rogalskiego^[1][2][a].

W końcu 1927 roku powstała pierwsza wspólna konstrukcja trójki konstruktorów Rogalskiego, Wigury i Drzewieckiego – RWD-1 (początkowo nazwany RWD), który pozostał prototypem z powodu nadmiernych drgań konstrukcji i niskiej niezawodności silnika^[5][6]. W 1929 roku powstały podobne, lecz ulepszone samoloty sportowe RWD-2 i RWD-4, budowane w liczbie 4 i 10 sztuk^[1][7]. Wczesne konstrukcje RWD (RWD-1 do 4 i RWD-7) nawiązywały do konstrukcji samolotów sportowych Messerschmitta, będąc dwumiejscowymi wolnonośnymi górnopłatami z kabinami otwartymi po bokach i całkowicie schowanymi w kadłubie^[6][8].Jerzy Drzewiecki początkowo sam oblatywał skonstruowane samoloty (do czasu poważnego wypadku na RWD-6 1932 roku), a Stanisław Wigura, odpowiedzialny za obliczenia samolotów, latał także na zawodach jako mechanik^[9].

W 1930 roku warsztaty Sekcji Lotniczej zostały przeniesione na Okęcie, do budynków wzniesionych z funduszy społecznych LOPP^[10][11]. W tym roku też samoloty RWD-2 i RWD-4 wzięły udział w międzynarodowych zawodach samolotów turystycznych Challenge 1930^[12][13]. Pierwszym samolotem zbudowanym na Okęciu był sportowy górnopłat z przeszkloną kabiną RWD-5, jego zmodyfikowana jednomiejscowa odmiana RWD-5bis zasłynęła późniejszym przelotem Stanisława Skarżyńskiego nad Atlantykiem (łącznie zbudowano 18 sztuk tych maszyn)^[11][12]. Istotnym osiągnięciem było zwycięstwo kolejnego samolotu sportowego RWD-6 w międzynarodowych zawodach Challenge 1932 (z Wigurą w charakterze mechanika)^[12][14].

11 września 1932 roku na RWD-6 o numerze rejestracyjnym SP-AHN zginęli w katastrofie pod Cierlickiem inż. Stanisław Wigura oraz por. pil. Franciszek Żwirko^[15][16]. Pomimo śmierci Wigury, oznaczenie RWD – Rogalski, Wigura, Drzewiecki, pozostało dla konstruowanych przez zespół samolotów bez zmiany. W marcu 1933 roku warsztaty oddzieliły się od Sekcji Lotniczej Koła Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej i przekształciły w spółkę Doświadczalne Warsztaty Lotnicze (DWL), której dyrektorem został inż. Jerzy Wędrychowski^[11][12]. W biurze konstrukcyjnym szefem był inż. S. Rogalski^[11]. Po śmierci inż. Wigury do biura doszli: inż. Leszek Dulęba, Andrzej Anczutin, Bronisław Żurakowski i Tadeusz Chyliński, zaś w 1939 roku także inż. Henryk Tomaszewski, Jan Idźkowski i Henryk Millicer^[11][12].

W 1933 roku skonstruowano samolot RWD-8, który został wybrany na standardowy samolot szkolny polskiego lotnictwa wojskowego i zbudowany w liczbie ponad 550 sztuk, będąc najliczniejszym samolotem polskiej konstrukcji zbudowanym przed wojną (w DWL zbudowano 80 maszyn, dalsze 467 na licencji w PWS i cztery licencyjne w Jugosławii i Estonii)^[11]. Wielkim sukcesem RWD było podwójne zwycięstwo samolotów RWD-9 w międzynarodowych zawodach Challenge 1934 (I miejsce zajęła załoga w składzie: pilot Jerzy Bajan i mech. Gustaw Pokrzywka na SP-DRD, a II miejsce pilot Stanisław Płonczyński i mech. Stanisław Ziętek na SP-DRC)^[17]. Ich rozwinięciem był udany samolot turystyczny RWD-13 z 1935 roku, zbudowany razem z wersją sanitarną RWD-13S w liczbie ponad 80 sztuk i eksportowany do Hiszpanii, Brazylii, Palestyny, Iranu, Jemenu i USA^[12][18]. W tym roku też zbudowano na zamówienie Ministerstwa Komunikacji dwusilnikowy samolot komunikacyjny, RWD-11^[19]. Był to jedyny ukończony samolot dwusilnikowy RWD, lecz nie został ostatecznie zakupiony (o mało nie powodując upadku DWL na skutek zakulisowych działań polskich władz lotniczych – Departamentu Aeronautyki, dążących do upaństwowienia całego przemysłu lotniczego, za czym stał Dowódca Lotnictwa, gen. Ludomił Rayski)^{[20] [21][b]}.

Z ważniejszych konstrukcji samolotów RWD powstały także: zbudowany w liczbie 20 sztuk samolot akrobacyjny RWD-10 (1933 r.)^[22], samolot obserwacyjny RWD-14 Czapla (1938 r.), zamówiony przez wojsko i wyprodukowany na licencji w zakładach LWS w liczbie 65 egzemplarzy^[23], samolot szkolno-akrobacyjny RWD-17 (1937 r.), zbudowany w liczbie 25 sztuk^[24][c] oraz samoloty sportowe RWD-16 bis i RWD-21 (1939 r.), przewidziane jako masowo budowane tanie samoloty sportowo-turystyczne^[12]. Ponadto zbudowano szereg innych samolotów w pojedynczych egzemplarzach lub małych seriach, a w 1939 roku w opracowaniu były projekty dolnopłatu myśliwskiego RWD-25 i dwusilnikowego wodnosamolotu torpedowego RWD-22^[11][12]. Zespół konstrukcyjny RWD i wytwórnia DWL istniały do września 1939 roku, do wybuchu II wojny światowej, kiedy to zakłady na Okęciu zostały zniszczone, a pracownicy w większości ewakuowani do Rumunii^[26]. Łącznie w latach 1926–1939 w warsztatach Sekcji Lotniczej Koła Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej i wytwórni DWL powstało ok. 314 samolotów sygnowanych logo RWD, a ponad 530 maszyn wyprodukowano na licencji w zakładach PWS i LWS^[11][27].

W ekspozycji Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie znajdują się dwa ocalałe samoloty wytwórni DWL: RWD-13 (nr rejestracyjny SP-BNU) i RWD-21 (nr rejestracyjny SP-BPE), które zostały we wrześniu 1939 roku ewakuowane do Rumunii i powróciły do kraju po zakończeniu wojny^{[28][29] [30]} . Drugi zachowany egzemplarz RWD-13, o numerze rejestracyjnym PT-LFY, znajduje się w Brazylii, w Museu Asas de um Sonho(inne języki) w São Carlos (w stanie lotnym)^[31][32] .

W 2. połowie lat 90. XX wieku z inicjatywy prezesa Stowarzyszenia Lotnictwa Eksperymentalnego Eugeniusza Pieniążka rozpoczęła się budowa latającej repliki samolotu RWD-5 (nazwanego RWD-5R). Ukończony w 2000 roku i dopuszczony do eksploatacji w 2003 roku płatowiec otrzymał oznaczenie SP-LOT^[33] . Samolot został rozbity 2 września 2018 roku podczas pikniku lotniczego w Bielsku-Białej^[34] .

Powstała także replika samolotu RWD-13 o oznaczeniu SP-WDL, nawiązująca do egzemplarza zakupionego w 1937 roku przez zakłady Wedla, używanego do celów reklamowych oraz transportu produktów Wedla na polskie transatlantyki oraz do salonów firmowych w Paryżu czy Kopenhadze. Samolot został wykonany w skali 88%, a napędzany jest czeskim silnikiem Walter Mikron IIIB(inne języki) o mocy 75 KM^[35] .

Samoloty polskich konstruktorów zyskały upamiętnienie w postaci nazwy ulicy Awionetki RWD wyznaczonej się na terenie byłego lotniska, na którym zostało pobudowane osiedle Gocław znajdujące się na terenie obecnej dzielnicy Praga-Południe w Warszawie^[36] .

• Jerzy B. Cynk. Dowodzenie Lotnictwem Wojskowym II Rzeczypospolitej. „Lotnictwo”. 7/2004, s. 49. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1732-5323. 
• Leszek Dulęba, Andrzej Glass: Samoloty RWD. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. Tom 17. ISBN 83-206-0315-3.
• Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1976.
• Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939 r. T. 1. Sandomierz: Stratus, 2004. ISBN 83-916327-8-4.
• Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939 r. T. 2. Sandomierz: Stratus, 2007. ISBN 978-83-89450-68-5.
• Historia pewnego samolotu – 21 egzemplarz RWD-5 (SP-LOT). dlapilota.pl, 2014-10-09. [dostęp 2018-11-26]. (pol.).
• Marian Krzyżan: Samoloty w muzeach polskich. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983. ISBN 83-206-0432-X.
• Mariusz Wojciech Majewski: Samoloty i zakłady lotnicze II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo ZP, 2008. ISBN 978-83-922944-5-0.
• RWD-13. muzeumlotnictwa.pl. [dostęp 2018-11-26]. (pol.).
• RWD-13 w fabryce Wedla. plar.pl. [dostęp 2018-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-21)]. (pol.).
• RWD-21. muzeumlotnictwa.pl. [dostęp 2018-11-26]. (pol.).
• Samolot RWD-13 – polskie dzieło sztuki, które odniosło ogromny sukces. wp.pl, 2016-01-15. [dostęp 2018-11-26]. (pol.).
• Rada Narodowa Miasta Stołecznego Warszawy: Uchwała nr 49 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 31 stycznia 1979 r. w sprawie nadania nazw ulicom. Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m. st. Warszawy, 1979-04-02, nr 5, poz. 21, s. 2 [dostęp 2018-11-28]. (pol.).
• Wypadek repliki samolotu RWD-5 o (SP-LOT) podczas bielskiego pikniku. dlapilota.pl, 2018-09-01. [dostęp 2018-11-26]. (pol.).

• Samoloty i szybowce RWD
• Historia RWD i DWL
• Samoloty RWD. [dostęp 2011-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-21)].