Perkoz zausznik
Perkoz zausznik[3], zausznik[3] (Podiceps nigricollis) – gatunek średniej wielkości, przeważnie wędrownego ptaka wodnego z rodziny perkozów (Podicipedidae), zamieszkującego Europę poza skrajami północnymi i zachodnimi (od połowy XIX wieku stopniowo rozszerza swój zasięg w tym kierunku), zachodnią część Ameryki Północnej od Kanady do Gwatemali, północną, wschodnią i południową Afrykę oraz środkową, południową i wschodnią Azję wraz z Bliskim Wschodem. Przeloty marzec – kwiecień i sierpień – listopad. Południowe populacje osiadłe.
Podiceps nigricollis[1] | |||
C. L. Brehm, 1831 | |||
![]() | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek | perkoz zausznik | ||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
![]() | |||
Zasięg występowania | |||
![]() w sezonie lęgowym (latem) występuje przez cały rok przeloty zimowiska |
W Polsce nieliczny ptak lęgowy prawie całego niżu; stosunkowo nielicznie występuje na Pomorzu, Warmii i Mazurach, mimo obfitości jezior[4]. Polskie ptaki zimują w zachodniej Europie i basenie Morza Śródziemnego. Na przelotach nie jest liczny[4]. Stwierdzono przypadki zimowania w kraju[4].
Podgatunki i zasięg występowania
Wyróżnia się trzy podgatunki[5][6]:
- P. n. nigricollis – Europa do zachodniej części Azji, zimuje w południowo-zachodniej Palearktyce; ponadto środkowo-wschodnia Azja, zimuje we wschodniej Azji.
- P. n. gurneyi – wschodnia Afryka (Sudan i Etiopia wyspowo na południe po północną Tanzanię), południowa Afryka.
- P. n. californicus – południowo-zachodnia Kanada i zachodnie USA po północno-zachodni i środkowy Meksyk; zimuje na południe aż po Gwatemalę.
Morfologia
- Wygląd
- Upierzenie godowe – głowa, szyja i wierzch ciała czarne, za okiem duża, trójkątna, szersza niż u perkoza rogatego trójkątna, złotawa plama. Koralowe oczy. W odróżnieniu od perkoza rogatego ma lekko wygięty ku górze dziób. Spód ciała rdzawokasztanowaty. Upierzenie spoczynkowe – wierzch ciemny, spód jasny. Na policzku ciemna plama. Na wewnętrznej krawędzi skrzydła widać dużą białą plamę, która w locie jest łatwa do zauważenia.
- Wymiary średnie
- długość ciała 28–34 cm[5]
rozpiętość skrzydeł 41–60 cm[5]
masa ok. 265–450 g[5]
Ekologia i zachowanie
- Biotop
- Małe zbiorniki wodne na bagnach oraz płytkie stawy i jeziora o bujnej roślinności zanurzonej i z obszarami roślinności wystającej ponad lustro wody.
- Zachowanie
- Najbardziej towarzyski z perkozów, rzadko gnieździ się osobno. Zauszniki początkowo zamieszkiwały południowo-wschodnią Europę, a od końca XIX w. obserwuje się ciągłe rozprzestrzenianie ich na zachód. Można go usłyszeć po melodyjnym „bibip” lub świszczącym „huit”.
- Toki
- Pary tworzą się już na zimowisku. Ptaki razem też przylatują na przełomie marca i kwietnia, by pozostać ze sobą aż do końca sezonu. W czasie toków wykazują charakterystyczne zachowanie: stoją wyprostowane na wodzie naprzeciw siebie, trzęsą głowami i pływają wokół siebie. Obce pary są przepędzane.
- Gniazdo
- Zazwyczaj na wodzie w strefie rzadkich trzcin lub innych roślin wodnych wystających ponad powierzchnię. Czasem można je spotkać w starorzeczach lub zabagnionych jeziorach. Gniazdo stanowi pływająca, jednak zazwyczaj zakotwiczona za pomocą wbudowanych w nie roślin, sterta roślin wodnych i błotnych przynoszonych przez samca. Zazwyczaj w mniejszych lub większych koloniach (nawet z setkami par), często w kolonii mew śmieszek. To powiązanie jest tak silne, że po zniszczeniu kolonii mew znikają również zauszniki.
- Jaja
- Wyprowadza jeden główny lęg w roku – 3 do 6 białych jaj z niebieskawym odcieniem. Uzupełniany w okresie późniejszym przez pojedyncze zniesienia uzupełniające.
- Wysiadywanie, pisklęta
- Jaja wysiadywane są przez okres 20 do 21 dni przez obydwoje rodziców. Zagniazdowniki, jednak długo pozostają pod opieką rodziców, chroniąc się na grzbiecie lub pod skrzydłami osobników dorosłych, podobnie jak u innych perkozów. Młode żywią się głównie owadami wodnymi, drobnymi skorupiakami, mięczakami i rybami. Mają podobne upierzenie do dorosłych, ale po bokach głowy widnieją nieregularne czarne plamy. Puch piskląt nadaje głowie wzór w jasne pasy i plamy. Podobnie jak małe perkozy dwuczube, mają też łysinkę.
- Pożywienie
- Owady i skorupiaki wodne, bardzo rzadko ryby. Pokarm zdobywa nurkując.
Status i ochrona
IUCN klasyfikuje perkoza zausznika jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, mieści się w przedziale około 3,9–4,2 miliona osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany[2].
W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą[7]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek narażony (VU)[8]. W latach 2013–2018 liczebność krajowej populacji lęgowej szacowano na 1000–2000 par, a trend liczebności jest silnie spadkowy[8][9].
- Zausznik w upierzeniu spoczynkowym
- Dla porównania podobny perkoz rogaty w upierzeniu spoczynkowym
- Jaja z kolekcji muzealnej
- Rodzic z pisklęciem
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Podiceps nigricollis (Zausznik). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 50–52. ISBN 83-86564-43-1.