Pełnik europejski
Pełnik europejski (Trollius europaeus L.) – gatunek rośliny należący do rodziny jaskrowatych. Występuje w niemal całej Europie z wyjątkiem jej południowo-zachodnich krańców, na południu tylko w górach, oraz w zachodniej Syberii[3]. W Polsce występuje na całym obszarze w rozproszeniu[4]. Pełnik europejski nazywany jest również różą górską, górską różyczką lub różą żółtą, a także różą kłodzką i jest symbolem ziemi kłodzkiej od kilku stuleci[5][6].
![]() | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek | pełnik europejski |
Nazwa systematyczna | |
Trollius europaeus L. Sp. pl. 1:556. 1753 |
Morfologia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Trollius_europaeus_flower_-_Keila.jpg/180px-Trollius_europaeus_flower_-_Keila.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Trollius_europaeus_kz07.jpg/180px-Trollius_europaeus_kz07.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Trollius_europaeus_Schwaebisch_Hall-Wackershofen_20080530_3.jpg/180px-Trollius_europaeus_Schwaebisch_Hall-Wackershofen_20080530_3.jpg)
- Łodyga
- Osiąga 10–50 cm wysokości. Jest wzniesiona, nie rozgałęzia się, jest lekko łukowato wygięta.
- Liście
- Dłoniasto podzielone, wcięte głęboko, aż do nasady (dłoniastosieczne). Składają się z 3–5 blaszek (5 blaszek mają tylko liście odziomkowe). Każda z blaszek jest nieco wcięta, lub ząbkowana. Wyrastają naprzemianlegle na łodydze. Dolne liście osadzone są na długich ogonkach, środkowe na krótszych, a najwyższe są siedzące.
- Kwiaty
- Na każdej łodydze występuje najczęściej 2–3 dużych (2,5–5 cm średnicy) kwiatów, dojrzewających stopniowo. Wyglądem kwiat przypomina małą różę. Jest kulisty i pełny – stąd nazwa rośliny. Okwiat nie jest zróżnicowany na kielich i koronę. Osadzone spiralnie listki okwiatu zaginają się do środka i dachówkowato zachodzą na siebie, chroniąc wnętrze kwiatu. Zewnętrzne listki okwiatu są duże i barwne, wewnętrzne są węższe i przechodzą stopniowo w miodniki z nektarem. Środek kwiatu wypełniają liczne pręciki i słupki.
- Owoce
- Zebrane w wielomieszek, poszczególne mieszki są wielonasienne. Każdy z mieszków posiada stwardniały kolec (zdrewniała szyjka słupka).
Biologia i ekologia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Trollius_europaeus_020503.jpg/220px-Trollius_europaeus_020503.jpg)
- Rozwój: bylina. Kwitnie od maja do czerwca. Kwiaty zapylane są przez chrząszcze, błonkówki i muchówki, które przeciskają się pomiędzy płatkami, by dostać się do znajdujących się w środku miodników i pylników, przy okazji zapylając kwiat. Kwiaty wydzielają przyjemny, słaby zapach. Szybko przekwitają, ale na ich miejsce stopniowo zakwitają następne, tak, że okres kwitnienia wydłuża się. W czasie deszczu płatki kwiatów ciasno się stulają, chroniąc w ten sposób znajdujące się wewnątrz organy rozrodcze – pręciki i słupki. Przy trwającej przez dłuższy czas niepogodzie również powstają nasiona – w wyniku samozapylenia[7]. Kuliste, czarne nasiona dojrzewają pod koniec sierpnia. Hemikryptofit.
- Siedlisko: łąki bagienne lub górskie, torfowiska, bagienne lasy, brzegi potoków, ziołorośla. W górach Europy występuje do wysokości 3000 m n.p.m.[8], w Polsce jego zasięg pionowy nie został dokładnie zbadany. W górach rośnie zarówno na wapieniu, jak i granicie.
- W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Molinietalia, Ass. Polygono bistortae-Trollietum[9].
- Roślina trująca: Cała roślina jest lekko trująca[10]. Zwierzęta nie zjadają pełnika.
- Liczba chromosomów 2n= 16[11].
Zagrożenia i ochrona
Roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)[12].Roślina dawniej była masowo wykopywana do przydomowych ogródków i zrywana na bukiety, co znacznie przyczyniło się do zmniejszenia jej liczebności[7]. Część stanowisk chroniona jest w parkach narodowych i rezerwatach.
Zastosowanie
- Roślina ozdobna, występuje w wielu odmianach. Nadaje się do uprawy na rabatach, lub na kwiat cięty. Rozmnaża się go z nasion, lub przez podział, wymaga słonecznego stanowiska[13].
Przypisy
- EoL: 596364
- EUNIS: 176598
- FloraWeb: 6112
- GBIF: 3033289
- identyfikator iNaturalist: 59552
- IPNI: 306789-2
- ITIS: 18805
- NCBI: 212754
- Plant Finder: 254050
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2514617
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:306789-2
- Tela Botanica: 75423
- identyfikator Tropicos: 27100861