Park im. Tadeusza Kościuszki w Katowicach

Jego początki sięgają 1888 r.^[3], kiedy powstał tutaj park miejski na obszarze 6 ha wydzielonych z podmiejskiego lasku. W latach 1894−1895 zaczęto przekształcać go w Süd Park (pol : Park Południowy), wytyczając parkowe ścieżki^[4], dzięki czemu poszerzono zakres uporządkowanych terenów zielonych. Tereny te sięgały aż do Wzgórza Beaty, gdzie w 1903 r. wzniesiono 20-metrową Wieżę Bismarcka, jedną z trzech postawionych w tym czasie na Górnym Śląsku. Ostatecznie w 1903 r. miasto wydzierżawiło teren o powierzchni 56 ha od niemieckiego przemysłowca Thiele-Wincklera na 100 lat. W pierwszym okresie wytyczono parę ścieżek spacerowych, posadzono drzewa i ustawiono ławki. Na początku parku znajdowały się dwa stawy, w pobliżu których, na wniosek niemieckiego stowarzyszenia Beskidenverein, wzniesiono drewniany pawilon restauracyjny ("Garten Restauration"). Obok powstała muszla koncertowa oraz kamienna studzienka - fontanna^[4].

W 1910 r. Magistrat Miasta Katowice udzielił pomocy materialnej na zadrzewienie alei wzdłuż Beatestraße (dzisiejsza ul. T. Kościuszki), zwanej w latach dwudziestych XX wieku Promenadą Kościuszki. Wtedy oprócz pierwotnie tutaj rosnących brzóz i sosen pojawiły się inne gatunki drzew. 14 czerwca 1912 r. połączono Park Południowy z katowickim rynkiem linią tramwajową, która kończyła się z początkiem parku (tuż za obecną Aleją Górnośląską, gdzie po wschodniej stronie ul. Kościuszki powstała zajezdnia tramwajowa). Duże zasługi w rozbudowie i zagospodarowaniu parku miał doświadczony ogrodnik Paul Sallmann, który od 1913 r. przez kilkanaście lat był dyrektorem Ogrodów Miejskich w Katowicach.

W 1925 r. nadano parkowi imię Tadeusza Kościuszki. W tym czasie umieszczono medalion z portretem Naczelnika i tablicę poświęconą Tadeuszowi Kościuszce na Wieży Bismarcka^[5]. Zaprzestano też używania nazwy Wieża Bismarcka, zmieniając nazwę na wieża widokowa. Ostatecznie wieżę rozebrano w 1934 r., a jej elementy wmurowano w fundamenty budowanej właśnie katedry katowickiej. Pod koniec lat 30. XX wieku w rejonie Wzgórza Beaty zaczęto tworzyć zalążek skansenu. Na miejscu Wieży Bismarcka stanął w 1938 r. drewniany kościółek przeniesiony z Syryni w powiecie wodzisławskim, który miał być zalążkiem skansenu. Do wybuchu II wojny światowej udało się jeszcze sprowadzić do parku drewniany spichlerz z 1688 r., wybudowany w Gołkowicach, wsi leżącej również w powiecie wodzisławskim (spalił się w latach 70. XX w.)^[6].

W połowie lat 20. XX w. władze miasta zdawały sobie sprawę ze znaczenia posiadania w bezpośrednim sąsiedztwie centrum miasta dużego obszaru publicznej zieleni, dodatkowo dobrze z nim skomunikowanego. W okolicznościowym opracowaniu z 1926 r. pt. "Dzieje i rozwój Wielkich Katowic" pisano bowiem: Atmosfera węglowa opanowuje chmurami dymu całe miasto i powoduje, że w miesiącach letnich w godzinach wieczornych tysiączne tłumy ludności szukają w małych ogródkach miejskich, w szczególności zaś w Parku Kościuszki, świeżego powietrza i odetchnienia. I dalej, przy okazji omawiania programu rozbudowy miasta: Park Kościuszki jest jedynym parkiem Katowic, który z dużym nakładem kosztów został doprowadzony do obecnego stanu estetycznego wyglądu, w stosunku jednak do liczby mieszkańców miasta jest on za mały, to też dąży miasto do dalszego rozszerzenia parku (...)^[7].

W latach międzywojennych park wzbogacono o szereg kolejnych alejek, które obsadzano krzewami, w tym m. in. rododendronami^[4]. W 1930 władze miasta planowały założenie na terenie parku zwierzyńca, przenosząc zwierzęta z istniejącego przy ul. Bankowej Miejskiego Ogrodu Naukowego. Zwierzyniec miał zajmować teren ok. 6000 m², a koszty prac przewidywano na 150000 zł. W porze letniej 1929 roku w dni świąteczne park odwiedzało dziennie 30000, zaś w dni powszednie 5000 osób. I odpowiednio w porze zimowej 10000 i 3000^[8]. W latach 30. XX wieku na parkowym stawie trzymano: łabędzia, gęsi garbonose, krzyżówki, cyranki oraz kormorana. Istniały również trzy zagrody, w których trzymano: jelenie (samiec zakupiony od Towarzystwa Upiększania Miasta w Bydgoszczy za 300 zł), sarnę (dar proboszcza z Szusca), stadko owiec, cztery osły oraz bociana. W czerwcu 1929 jelenie doczekały się potomstwa, o czym informowała lokalna prasa („Polska Zachodnia”, nr 152, 5 czerwca 1929, str. 5). Projekt przyszłego zwierzyńca przewidywał pawilon dla lwów, niedźwiedzi, wilków i lisów oraz grodzone wybiegi. Skrupulatnie odnotowywano ofiarodawców zwierząt. Część z nich, jak wiewiórki i niektóre ptaki, były wolno wypuszczane na terenie parkowym^[9]. O park dbał zespół ogrodników, dla których wybudowano 18-osobowy dom noclegowy (zatrudniano wyłącznie kawalerów)^[4].

W Parku ponadto znajduje się Wieża spadochronowa, w związku z którą rozpowszechniona była legenda, jakoby z wieży 4 września 1939 roku grupa harcerzy podjęła desperacką próbę obrony centrum Katowic przed nacierającymi od południa oddziałami 239 Dywizji Piechoty Wehrmachtu. Ta wersja pochodzi z książki Kazimierza Gołby Wieża spadochronowa. W 2003 wersja Gołby została podważona przez Ryszarda Kaczmarka, profesora Uniwersytetu Śląskiego. Ustalenia te, które opublikowała katowicka „Gazeta Wyborcza”, zostały później potwierdzone także przez Grzegorza Bębnika, historyka IPN, w opracowaniu "Katowice we wrześniu '39".

W 1996 roku przy parku odkryto jedyne współczesne stanowisko w Polsce osadniczka gołego^[10].

• Kościół św. Michała Archanioła z 1510 r. wraz z lapidarium
• Pomnik tragicznie zmarłych członków Klubu Wysokogórskiego
• Wieża spadochronowa – jedyna istniejąca w Polsce
• Bulodrom do gry w pétanque
• Płyta pamiątkowa, ufundowana patronowi Tadeuszowi Kościuszce przez społeczeństwo Katowic w 1925 r.
• Obelisk w pobliżu wieży spadochronowej – pomnik martyrologii harcerzy śląskich
• Wzgórze Beaty (334,5 m n.p.m.)
• Cmentarz żołnierzy radzieckich poległych przy wyzwalaniu Katowic w 1945 r.
• Galeria rzeźby plenerowej, obejmująca dzieła twórców regionu: Zygmunta Brachmańskiego, Augustyna Dyrdy, Joachima Krakowczyka, Piotra Latoski, Józefa Marka, Jacka Sarapaty, Andrzeja Szczepańca
• zimowy tor saneczkowy i narciarski
• kurort śnieżny w zimie
• stacja roweru miejskiego (na obrzeżach parku)^[11]
• Pomnik Tadeusza Kościuszki w Katowicach

• Ulica Brynowska w Katowicach

• Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Oficyna „Artur”, 1996. ISBN 83-905115-0-9. Brak numerów stron w książce
• Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice - Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993. ISBN 83-85831-35-5. Brak numerów stron w książce
• Magistrat miasta Katowic: O zieleńcach i zwierzyńcu w Katowicach. Katowice: 1929. (pol.). Brak numerów stron w książce
• Urząd Miasta Katowice: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, Cz. 1, Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego. www.bip.um.katowice.pl. [dostęp 2011-05-20]. (pol.).
• Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010. ISBN 978-83-7729-021-7. Brak numerów stron w książce