Paluzy
Paluzy (dawniej Paluzen (1355), Plaussen (1533), niem. Plausen) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Bisztynek. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Wieś znajduje się w historycznym regionie Warmia.
wieś | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2022) | 214[2] |
Strefa numeracyjna | 89 |
Kod pocztowy | 11-230[3] |
Tablice rejestracyjne | NBA |
SIMC | 0472130 |
Położenie na mapie gminy Bisztynek ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego ![]() | |
Położenie na mapie powiatu bartoszyckiego ![]() | |
![]() |
We wsi znajduje się przystanek, sklep, świetlica wiejska, kościół, siedem zabytkowych kapliczek i kilka przydrożnych krzyży, zabytkowa zabudowa warmińska oraz duża chlewnia.
Historia
Akt lokacyjny wsi 10 marca 1345 wystawili prepozyt Jan z kapituły warmińskiej i warmiński wójt krajowy Henryk von Luter. Zasadźca miał do osadzenia 66 włók czynszowych na prawie chełmińskim, a na całość wsi składało się jeszcze 8 włók sołeckich i 6 włók na uposażenie parafii.
Druga karczma we wsi powstała w 1615 roku. Biskup warmiński Szymon Rudnicki nadał za wierną służbę swojemu mierniczemu Eustachowi Kreczmarowi, obywatelowi i patrycjuszowi reszelskiemu jedną morgę ziemi na postawienie karczmy. Miał on płacić roczny czynsz w wysokości dwóch grzywien.
Przy kościele funkcjonowała szkoła parafialna. Udokumentowane jej istnienie znane jest z drugiej połowy XVI wieku. Szkoła powszechna w Paluzach w 1935 roku miała dwóch nauczycieli i 80 uczniów.
W roku 1783 we wsi było 66 domów. Mieszkańcy: w 1820 - 328 osób, 1848 - 522, 1939 - 561, 1998 - 324.
Kościół
Kościół w Paluzach z 1409[4] jest budowlą gotycką, orientowaną, murowaną z cegły o wątku polskim na podmurowaniu z kamieni polnych. Salowy na rzucie prostokąta, z zakrystią od północy zamieniną na kaplicę chrzcielną, kruchtą od południa oraz kwadratową wieżą od zachodu. W 1890 korpus budowli przedłużono ku wschodowi o jedną oś okienną oraz dobudowano prezbiterium z zakrystiami. W nawie i kruchtach stropy drewniane, przy czym strop w kruchcie ozdobiony jest polichromią zapewne z 1698 roku. W dawnej zakrystii (obecnie kaplica chrzcielna) sklepienie krzyżowo-żebrowe pokryte jest polichromią barokową. Na siodłowym dachu wieży choragiewka z datami 1400 i 1934. Ta ostatnia dotyczy daty odnowienia kościoła. Do zabytkowego wyposażenia kościoła należy zaliczyć: malowane sceny ze Starego Testamentu na barokowej emporze organowej, dwa konfesjonały, siedem świeczników ołtarzowych z XVIII wieku, cztery barokowe świeczniki procesyjne, osiem obrazów Apostołów z końca XVII i rzeźby z pierwszej połowy XVIII wieku.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom VIII (str. 241 - hasło Plausen), Warszawa, 1887.
- Biskupiec z dziejów miasta i powiatu, Pojezierze, Olsztyn, 1969. (str. 171)
- "Przewodnik po zabytkowych kościołach południowej Warmii", Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn, 1973 (str. 69-71)
- Jan Chłosta, Słownik Warmii, Olsztyn: Wydawnictwo LITTERA, 2002, ISBN 83-914158-5-6, OCLC 830456403 .