Pakt senacki

Geneza utworzenia paktu senackiego związana jest ze zwycięstwem Prawa i Sprawiedliwości w wyborach w 2015, które zdobyło większość zarówno w Sejmie, jak i Senacie, wprowadzając do izby wyższej 61 kandydatów^[1][2]. Przed kolejnymi wyborami w 2019 wśród głównych partii opozycyjnych pojawił się pomysł zawarcia porozumienia polegającego na wystawieniu w każdym okręgu wyborczym do Senatu po jednym uzgodnionym kandydacie – co miało zapobiec rozproszeniu głosów i zwiększyć szanse opozycji na uzyskanie w tej izbie przewagi nad partią rządzącą.

Pierwszą osobą, która zaproponowała taką strategię, był senator Marek Borowski, który pisał o niej w lutym 2018 na łamach tygodnika „Polityka”^[3][4]. Z kolei w lipcu 2019 z taką inicjatywą publicznie wystąpiła Lewica, która w liście skierowanym do liderów Platformy Obywatelskiej, Nowoczesnej, Polskiego Stronnictwa Ludowego oraz Związku Miast Polskich apelowała o zawarcie „paktu senackiego”, stwierdzając, że cztery lata rządów PiS pokazały, „jak niebezpieczne jest oddanie pełni władzy w Sejmie, Senacie i Pałacu Prezydenckim w ręce jednej partii”^[5].

Partie podjęły współpracę w tym zakresie i do września 2019 ustalony został podział okręgów między poszczególne ugrupowania^[6]. Ostatecznie Koalicja Obywatelska wystawiła 73 kandydatów, Koalicja Polska (formalnie KW PSL)^[a] – 16, a Lewica (formalnie KW SLD) – 7. Pięcioro kandydatów ogłosiło start z własnego komitetu wyborców. Nie wszędzie udało się osiągnąć porozumienie – w okręgu nr 28 wystartowali kandydaci z SLD i PSL, a w okręgu nr 34 – z KO i PSL. Ponadto w okręgu nr 37 partie paktu senackiego nie wystawiły swojego kandydata.

Pakt senacki okazał się sukcesem. Choć wybory zakończyły się zdobyciem przez PiS największej liczby mandatów (48), kandydaci związani z opozycją wspólnie uzyskali 51 na 100 mandatów^[7] (50 dla kandydatów startujących w ramach paktu), co pozwoliło jej na przejęcie władzy w izbie wyższej^[8], którą utrzymano do końca kadencji^[9].

Przed wyborami w 2023 pakt senacki został odnowiony – jego stronami ponownie zostały Koalicja Obywatelska, Koalicja Polska oraz Lewica, do których dołączyła Polska 2050^[b], a także ruch Tak! Dla Polski i, w konsekwencji sojuszu z KO^[10], Agrounia^[11]. Pierwsze porozumienie podpisano w lutym 2023^[12], a prezentacje kandydatów rozpoczęły się w sierpniu^[13]. Udziału w pakcie odmówiły, podobnie jak w poprzednich wyborach, Konfederacja oraz Bezpartyjni Samorządowcy, zapowiadając wystawienie własnych kandydatów^[14][15].

W ramach paktu 49 kandydatów wystawił komitet KO, 28 TD (20 z KP i 8 rekomendowanych przez Polskę 2050), a 15 przypadło komitetowi NL (jeden z nich nie uzyskał jednak rejestracji, w związku z czym pakt nie wystawił w tym okręgu kandydata). 8 kandydatów popieranych przez partie uczestniczące w pakcie wystartowało z własnych komitetów^[16][17] (w tym Jan Maria Jackowski i Józef Zając, którzy nie byli oficjalnie kandydatami paktu, ale przeciw którym ten nie wystawił kontrkandydatów)^[18][19].

W tych wyborach pakt ponownie odniósł sukces. Jego kandydaci uzyskali 65 mandatów. Reelekcję uzyskał także Józef Zając^[20].