Zwiahel

Najstarsza wzmianka o Zwiahlu jako o grodzie należącym do księstwa halicko-włodzimierskiego pochodzi z XIII wieku^[2]. Za rządów Aleksandra Jagiellończyka miastem władał książę Andrzej Zwiahelski^[2]. W 1507 król Zygmunt I Stary nadał Zwiahel Konstantemu Ostrogskiemu^[2], który wzniósł tu zamek. Od 1566 miasto leżało w nowo utworzonym województwie wołyńskim. Po Ostrogskich właścicielami miasta byli Chodkiewiczowie, a następnie Lubomirscy (do 1796)^[2]. Miasto zostało zajęte przez Imperium Rosyjskie w 1793 w II rozbiorze Polski. Pod panowaniem rosyjskim Zwiahel został przemianowany na Nowogród Wołyński i był siedzibą powiatu nowogródzkiego w guberni wołyńskiej.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej w kwietniu 1920 miasto zostało zajęte przez Wojsko Polskie, które zostały wyparte 27 czerwca 1920 przez kontrofensywę Armii Czerwonej. Zgodnie z ustaleniami ryskiego traktatu pokojowego miasto wraz ze wschodnimi krańcami Wołynia znalazło się w granicach Ukraińskiej SRR, od grudnia 1922 republiki związkowej ZSRR. Po ataku III Rzeszy na ZSRR od 7 lipca 1941 do 3 stycznia 1944 Nowogród Wołyński był okupowany przez wojska niemieckie i wszedł w skład Komisariatu Rzeszy Ukraina, okupanci przywrócili historyczną nazwę miasta – Zwiahel. 3 stycznia 1944 roku został odbity przez Armię Czerwoną. Miasto zostało zniszczone w wyniku działań wojennych.

Podczas okupacji hitlerowskiej, w sierpniu 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 4500 osób. 12 września 1941 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali. Sprawcami zbrodni było Sonderkommando 4a, Polizei-Regiment Süd oraz ukraińska policja. Dowodził SS-Obergruppenführer Friedrich Jeckeln^[3].

Od 1991 miasto rejonowe niepodległej Ukrainy.

16 czerwca 2022 roku, w trakcie inwazji Rosji na Ukrainę, rada miasta opowiedziała się za powrotem do nazwy historycznej Zwiahel^[4]. Zmiana weszła w życie 16 listopada tegoż roku^[5].

W 1935 r. władze sowieckie zamknęły, a następnie wysadziły w powietrze kościół pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego, wzniesiony w latach 1753-1766.

W 1992 r. działalność wznowiła tu parafia rzymskokatolicka. Pierwsze nabożeństwa odbywały się w dawnym przedszkolu, wykupionym wraz z działką. W 2004 roku biskup żytomierski Jan Purwiński przywiózł kamień wydobyty z grobu św. Piotra Apostoła w Rzymie i wmurował go jako kamień węgielny po budowę kościoła pw. Chrystusa Króla Wszechświata w Zwiahlu. 25 września 2010 r. nastąpiło uroczyste poświęcenie świątyni. Posługę duszpasterską w parafii, która należy do diecezji kijowsko-żytomierskiej, prowadzą księża diecezjalni i siostry sercanki^[6].

• zamek Ostrogskich, Chodkiewiczów i Lubomirskich^[7]
• dzwon, który informował o wpłynięciu do miasta statku oraz o tym, że będzie od niego pobierane cło, współcześnie główna atrakcja turystyczna. Dzwon znajduje się obok resztek twierdzy.
• pałac
• dworzec kolejowy

• 
  Pozostałości zamku
• 
  Pałac
• 
  Dworzec kolejowy

Liczba ludności

Podział ludności wg języka ojczystego (2001)

• Łesia Ukrainka – ukraińska poetka; w mieście znajduje się jej muzeum
• Jelena Jakowlewa – rosyjska aktorka
• Jan Olechowski – polski poeta i dziennikarz
• Wałerij Załużny – ukraiński dowódca wojskowy, naczelny dowódca w wojnie rosyjsko-ukraińskiej

• Łomża
• Bełchatów^[8]
• Rzeżyca
• Surami
• Dolina
• Rohaczów
• Suomussalmi
• Kursk (21 lipca 2016 członkowie Rady Miasta Nowogrodu Wołyńskiego podjęli decyzję o zakończeniu partnerstwa)^[9]

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VII, Warszawa, 1880–1902, s. 248.

• Nowogród Wołyński, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 248 .
• Zamek w Nowogrodzie Wołyńskim
• Gazetteer