Nike z Olimpii

Posąg został odnaleziony przez ekspedycję niemiecką podczas wykopalisk w Olimpii w grudniu 1875 roku^[4][8] i styczniu 1876 roku^[9]. Odkryta rzeźba, zachowana w odosobnionych fragmentach^[5], obecnie znajduje się w miejscowym muzeum archeologicznym^[6].

Posąg przedstawia boginię zwycięstwa Nike ukazaną w locie – po raz pierwszy w sztuce greckiej – gdy zstępuje z Olimpu, by obwieścić tryumf Meseńczyków nad Lakonią w II wojnie peloponeskiej^[6]. Jej postać szczelnie opina peplos, który zsunął się z lewego ramienia, odsłaniając lewą pierś; również lewa noga pozostaje odsłonięta^[5]. W tym ujęciu bogini wydaje się lekka i zwiewna^[6]. W oryginale trzymała w dłoniach poły płaszcza, który wydymał się z tyłu niczym żagiel pod wpływem wiatru^[5]. Pozostałości polichromii wskazują, że peplos miał kolor czerwony, a włosy bóstwa były czarne^[5].

Do dziś nie zachowały się twarz, skrzydła, przedramiona, dłonie i płaszcz^[5]. Pod stopami postaci znajdował się orzeł, z którego dotąd przetrwała jedynie głowa^[6], a na jej plecach zachowały się pozostałości przyczepów skrzydeł^[5].

Rzeźba została wykonana z marmuru paryjskiego przez Pajoniosa z Mende^[4][8]. Różne źródła podają rozmaite wymiary posągu: od 1,98 m^[4], poprzez 2 m^[5] i 2,16 m^[3][8] aż do 2,90 m^[6]. Według Curtiusa i innych (1897), jego wysokość liczona do szczytu głowy wraz z bazą wynosi 2,16 m, a 2,90 m to wysokość liczona do szczytów niezachowanych skrzydeł^[8].

Jest to najstarszy znany posąg Nike w sztuce greckiej i charakterystyczny przykład stylu bogatego^[6]. Opisał go grecki geograf Pauzaniasz^[10][c].

Posąg osadzony był na dziewięciometrowym piedestale zbudowanym z sześciu bloków, który zachował się ok. 30 m na południowy wschód od świątyni Zeusa Olimpijskiego^[12][13]. Piedestał skonstruowano na planie trójkąta równobocznego^[13]. Statua wraz z piedestałem miała ok. 12 m wysokości^[12][8].

Na piedestale znajdują się dwie inskrypcje wotywne^[6]. Pierwsza, wyryta na trzecim bloku od dołu^[8], to dedykacja posągu Zeusowi Olimpijskiemu przez mieszkańców Mesenii i Nafpaktos, sojuszników Aten, po ich zwycięstwie nad Lakonią (Spartą) w II wojnie peloponeskiej (bitwa pod Sfakterią w 425 roku p.n.e.^[2][14][12]), wraz z nazwiskiem artysty, który posąg wykonał – Pajoniosem z Mende^[12].

Ufundowanie posągu było wyzwaniem rzuconym Spartanom, którzy po ostatecznym zwycięstwie nad Atenami i ich sojusznikami, na polecenie wodza Lizandra w odpowiedzi wystawili w Sparcie dwa pomniki unoszącej się Nike^[5], również opisane przez Pauzaniasza^[13].

Druga inskrypcja Meseńczyków z ok. 135 p.n.e. znajduje się na prawym boku piedestału i upamiętnia arbitraż pomiędzy Meseńczykami a Lakończykami w sprawie o sporny teren na górze Tajget – Dentheliatis^[12].

Pierwszą rekonstrukcję posągu w skali 1:5 przeprowadził w 1883 roku niemiecki rzeźbiarz Richard Grüttner (1854–1919)^[9][16]. Na podstawie znalezionych fragmentów sporządził szkice jego prawdopodobnego wyglądu i model gipsowy^[9]. Nike otrzymała twarz, przedramiona i dłonie, płaszcz oraz gałąź palmową w prawej dłoni^[9]. Gipsowy model Grüttnera znajduje się w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Olimpii^[9]. Zmieniał on swój model na przestrzeni czasu, pracując nad nim przez 40 lat^[16].

Kolejny model – bez gałęzi palmowej – wykonał na zlecenie archeologa Georga Treu (1843–1921) rzeźbiarz Oskar Rühm, który wzorował się na pracy Grüttnera i wskazówkach archeologa^[9].

• Nike z Samotraki
• Nike z Delos

• Rekonstruktion der Nike des Paionios aus Olympia. [w:] bildindex.de [on-line]. [dostęp 2017-12-31]. (niem.).
• Rekonstruktion der Nike des Paionios aus Olympia. [w:] bildindex.de [on-line]. [dostęp 2017-12-31]. (niem.).
• Modell der Nike des Paionios aus Olympia. [w:] bildindex.de [on-line]. [dostęp 2017-12-31]. (niem.).