Nieświszczuk
Nieświszczuk[7] (Cynomys) – rodzaj ssaków z podrodziny afrowiórek (Xerinae) w obrębie rodziny wiewiórkowatych (Sciuridae). Nieświszczuki zostały po raz pierwszy naukowo opisane w 1805 roku podczas ekspedycji Lewisa i Clarka.
Cynomys | |||
Rafinesque, 1817[1] | |||
![]() Przedstawiciel rodzaju – nieświszczuk czarnoogonowy (C. ludovicianus) | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Podrząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Plemię | |||
Rodzaj | nieświszczuk | ||
Typ nomenklatoryczny | |||
Cynomys socialis Rafinesque, 1817 (= Arctomys ludoviciana Ord, 1815) | |||
Synonimy | |||
Podrodzaje i gatunki | |||
|
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Alerted_Prairie_Dog_Guarding_the_Entrance_to_its_Hole.jpg/250px-Alerted_Prairie_Dog_Guarding_the_Entrance_to_its_Hole.jpg)
Rozmieszczenie geograficzne
Występują w Ameryce Północnej i Środkowej. W Stanach Zjednoczonych nieświszczuki głównie występują na zachód od rzeki Missisipi, choć można je spotkać w kilku rejonach na wschodzie[8][9][10]. Zostały wytępione w pewnych rejonach Wielkich Równin, ponieważ farmerzy uważali je za szkodniki.
Opis
Są to nieduże, o zwartej budowie, kopiące obszerne nory gryzonie z krótką szczęką. Długość ciała (bez ogona) 290–440 mm, długość ogona samic 46–100 mm, samców 40–105 mm; masa ciała samic 460–930 g, samców 460–1300 g[9][11]. Nazywane są „pieskami”, ponieważ w chwili zagrożenia lub zainteresowania wydają odgłosy podobne do szczekania. Są roślinożerne. Na wolności mieszkają w licznych koloniach nazywanych potocznie „miastami”, które podzielone są na rodziny, zwane też koteriami. Sieć płytkich tuneli i komór zamieszkiwana przez jedną kolonię zajmuje zwykle ok. 100 ha powierzchni, jednak największa odkryta kolonia obejmowała obszar 65 tys. km² i mieszkało w niej 400 mln osobników[12].
Zagrożenia i udomawianie
W wielu rejonach rolniczych powodują poważne straty finansowe – kolonia skupiająca 25 tys. nieświszczuków zjada tyle pożywienia, co 100 krów lub 800 owiec, przez co od wielu lat są ofiarą zarówno masowego trucia i zatapiania całych kolonii, jak i niekontrolowanego odstrzału zwierząt. Szacuje się, że w porównaniu z rokiem 1800, pod koniec lat 90. XX wieku w USA przetrwało tylko 5% populacji zwierząt. Takie zmniejszenie liczebności doprowadziło do zagrożenia wymarciem tchórza czarnonogiego, który poluje na te zwierzęta.
Z uwagi na ukształtowane podczas życia w koloniach duże umiejętności społeczne oraz czytelną mowę ciała, od początku lat 90. XX wieku coraz częściej są udomawiane – najpierw w USA, a potem również w Europie. Udomawianie tych gryzoni przyczynia się do coraz większego nacisku opinii publicznej na wprowadzenie prawnej ochrony nieświszczuków.W USA stwierdzono też, iż coraz częściej nieświszczuki potrafią się adaptować do życia w wielkich miastach, budując mniejsze kolonie na niezabudowanych obszarach miast.Również w USA farmerzy coraz częściej zachowują „miasta” nieświszczuków, traktując je jako atrakcję turystyczną, pokazywaną odpłatnie przyjezdnym.
Systematyka
Rodzaj zdefiniował w 1817 roku francusko-amerykański przyrodnik Constantine Samuel Rafinesque na łamach The American Monthly Magazine and Critical Review[1]. Na gatunek typowy Rafinesque wyznaczył (oznaczenie monotypowe) nieświszczuka czarnoogonowego (C. ludovicianus).
Etymologia
- Cynomys (Cynomis, Cynomomus): gr. κυων kuōn, κυνος kunos ‘pies’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[13].
- Monax: łac. monax ‘samotny’[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Monax missouriensis Warden, 1819 (= Arctomys ludoviciana Ord, 1815).
- Mamcynomiscus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[15].
- Leucocrossuromys: gr. λευκος leukos ‘biały’[16]; κροσσοι krossoi ‘frędzel’[17]; ουρα oura ‘ogon’[18] ; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[19]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Spermophilus gunnisoni S.F. Baird, 1855.
Podział systematyczny
Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w dwóch podrodzajach[20][11][8][7]:
- Cynomys Rafinesque, 1817
- Cynomys parvidens J.A. Allen, 1905 – nieświszczuk mały
- Cynomys gunnisoni (S.F. Baird, 1855) – nieświszczuk płowy
- Cynomys leucurus Merriam, 1890 – nieświszczuk białoogonowy
- Leucocrossuromys Hollister, 1916
- Cynomys ludovicianus (Ord, 1815) – nieświszczuk czarnoogonowy
- Cynomys mexicanus Merriam, 1892 – nieświszczuk meksykański
Opisano również gatunki wymarłe z plejstocenu Stanów Zjednoczonych:
Nieświszczuki w kulturze masowej
- Nieświszczuki są pokazywane w pierwszych scenach filmu Indiana Jones i Królestwo Kryształowej Czaszki
- „Dramatic Prairie Dog” i „Dramatic Chipmunk” to tytuły przeróbek filmu pokazującego zaskoczonego nieświszczuka, umieszczane przez ich autorów na YouTube
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).
- Pat Stroer (1996) Prairie Dog Pets. A Guide to Their Proper Care and Enjoyment. Wydane nakładem autorki ISBN 1-888144-04-1
- Dorothy Hinshaw Patent (2006) Prairie Dogs. New York, Clarion Books ISBN 0-395-52601-9
- Sharon L. Vanderlip. (2002) Prairie Dogs. New York, Barron's ISBN 0-7641-2103-0