Muszkowie

Lud protoormiański z grupy tracko-frygijskiej, który pojawił się w Azji Mniejszej razem z bałkańską falą tzw. Ludów Morza na przełomie XIII i XII wieku p.n.e.^[1] Tezę o ich nieanatolijskim pochodzeniu wzmacnia fakt, że nie występują w żadnym znanym nam źródle hetyckim^[3]. Ponieważ bitwa jaką stoczył z nimi Tiglat-Pileser I datowana jest na początek jego panowania (ok. 1112 p.n.e.), a Muszkowie zasiedlali sporne tereny przez ok. 50 lat^[4] (od ok. 1160 p.n.e.) przyjmuje się, że przedostali się do wschodniej Anatolii już po upadku państwa Hetytów^[2] (przełom wieków XIII i XII p.n.e.)

Rosyjski badacz tego okresu Igor Diakonoff zakładał, że Muszku posługiwali się językiem protoormiańskim. Diakonoff dokonał również ich podziału na wschodnich (XII wiek p.n.e.) i wymienianych kilka wieków później przez inskrypcje z czasów króla Sargona II^[5] zachodnich. Ci drudzy, to bez wątpienia Frygowie^[6], nazywani podobnie zapewne ze względu na pokrewieństwo^[1].

Herodot opisując armię króla perskiego Kserksesa I z V wieku p.n.e. wymienił wojowników Moskoi (stgr. Μόσχοι; Dzieje 7.78) noszących drewniane hełmy, małe tarcze i krótkie włócznie. W sekcji dotyczącej Frygów potwierdza ich pokrewieństwo z Ormianami i bałkańskie korzenie (Dzieje 7.73), co więcej istnieje duże prawdopodobieństwo, że wspomniany przez niego król frygijski Midas (Dzieje 1.14) to wymieniany w źródłach asyryjskich Mita król Muszków^[5] (Mita miałby być semickim odpowiednikiem Midasa^[3]).

Strabon w XI księdze Geografii (XI.2.14-19) powołując się na Artemidora z Efezu i historyków wojen króla Pontu Mitrydatesa Eupatora opisuje wschodnie wybrzeże Morza Czarnego wymieniając plemiona Cercetae, Moschi i Colchi, oraz żyjących nad nimi Phtheirophagi. Według niego w kraju Muszków (stgr. Μοσχική, Mosziki) znajdowała się świątynia Leukotei (Ino) ufundowana przez Fryksosa oraz jego wyrocznia, zniszczone przez późniejsze najazdy^[7].

Pliniusz Starszy w Historii Naturalnej (Naturalis historia VI.4) opisując region Kolchidy wymienia rzekę Fasis, która przepływa przez Moschis^[8]. Od rzeki nazwę wzięła kolonia grecka, a od niej dzisiejsze, gruzińskie miasto Poti.

Józef Flawiusz w Dawnych dziejach Izraela (Antiquitates Judaicae VI.1) twierdzi, że Kapadocejczycy nazywani przez niego Mescheńczykami wywodzą się od jednego z siedmiu synów Jafeta Meszeka (Genezis 10.2) i byli założycielami miasta Mazaka. W Księdze Ezechiela łączeni z plemieniem Tubal i Gog (Ezechiel 38.2, 39.1).

Świadectwa te pełnią bardzo istotną rolę w procesie identyfikacji narodowej współczesnych Ormian^[9].

• I.M. Diakonoff: The Pre-history of the Armenian People (English Translation by L.Jennings). Delmar, Nowy Jork: 1984, s. 115-120. (ang.)
• E. i H.Klengel: Hetyci i ich sąsiedzi. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.Sprawdź autora:1. Brak numerów stron w książce
• Sir.H.Rawlinson: Inscription of Tiglath Pileser I, King of Assyria. W: Babylonian and Assyrian Literature. Comprising the Epic of Izdrubar, Hymns, Tablets, and Cuneiform Inscriptions (With special introduction by Epiphanius Wilson A.M.). Londyn, Nowy Jork: The Colonial Press, 1901.Sprawdź autora rozdziału:1. Brak numerów stron w książce (ang.)
• M. Stępień: Bliski Wschód. W: Historia Starożytna (pod red. M.Jaczynowskiej). Warszawa: TRIO, 1999, s. 150. ISBN 83-85660-53-4.
• O. White Muscarella: Archeology, Artifacts and Antiqities of the Ancient Near East. Lejda: Koninklijke Brill NV, 2013, s. 551-552. ISBN 978-90-04-23666-0. (ang.)