Muchołapka

Na środku mocno wgłębionego cylindrycznie do wewnątrz dna znajdował się otwór, wokół którego ścianki naczynia i owo wgłębione dno tworzyły rowek. Szyjka naczynia zamykana była szklanym lub papierowym korkiem. Muchołapkę można było wieszać za uchwyt mocowany u szyjki^[5], choć częściej stała na osadzonych w tym celu u podstawy trzech lub czterech nóżkach^[4].

Wewnątrz muchojerki umieszczano przynętę dla owadów w postaci kawałka mięsa lub sera itp., a w zagłębione dno wlewano wodę z mydłem. Zwabione zapachem muchy wchodziły do środka przez otwór w dnie i najczęściej nie mogły się już wydostać z powrotem, gdyż instynktownie lecąc do światła, kierowały się w stronę zewnętrznych ścianek naczynia, w końcu tonąc w cieczy. Jako przynętę wykorzystywano również często wodę z cukrem, słodką serwatkę, mleko bądź piwo. Do trucia much używano też mieszanki miodu z muchomorem^[4][6].

Szklane muchołapki były w użyciu na ziemiach polskich co najmniej od początku XIX wieku, o czym świadczy zawarta w Słowniku języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego z lat 1807-1814 definicja, według której mucharka czy muchaierka to „naczynie śklane z małym otworem, w którym się muchy topią”^[3]. Szczegółowy opis działania zawarty jest w jeszcze wcześniejszej niemieckiej Oeconomische Encyclopädie z roku 1778^[7].

Obecnie zapomniane, muchołapki tego typu używane były powszechnie w gospodarstwach domowych przez cały wiek XIX, produkowały je huty szkła, a stosowano je jeszcze przed II wojną światową^[4]; w ukończonej w 1924 r. a opublikowanej w roku następnym powieści Jarosława Iwaszkiewicza Księżyc wschodzi, której akcja rozgrywa się przed 1920 r. na Kijowszczyźnie, w oczach bohatera (o imieniu Antoni) „Żółta, popękana cerata, ozdobiona archipelagami odłupanych wysp (...), a na tle tej ceraty szklana muchołapka, do połowy napełniona serwatką, nadały ton swoistości pokojowi pana Kalinowskiego”, narrator zaś komentuje: „Nie wiem, czy są gdzie jeszcze teraz takie muchołapki. Antoni od dzieciństwa przyzwyczaił się do tych kloszów; biedne muchy wchodziły od spodu i później już nie mogły znaleźć wyjścia”^[8].

Do tępienia much i innych szkodliwych owadów stosuje się obecnie nadal inne metody tradycyjne, np. lepy czy packi na muchy, lub też nowocześniejsze, takie jak insektycydy w rozpylaczu, czy elektryczne lampy owadobójcze. Już w wydanym w 1962 r. Słowniku języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego muchołapką jest też "taśma papieru, pokryta warstwą lepkiej substancji" – czyli lep.

Metafory szklanej pułapki na muchy użył w swych Dociekaniach filozoficznych Ludwig Wittgenstein, odpowiadając na pytanie o cel filozofii: „309. Co jest twoim celem w filozofii? — Wskazać muszce wyjście ze szklanej muchołapki”^[9] (oryg.: 309. Was ist dein Ziel in der Philosophie? Der Fliege den Ausweg aus dem Fliegenglas zeigen^[10]).

Tytuł Fabryka muchołapek nosi nominowana w 2009 roku do Nagrody literackiej Nike powieść Andrzeja Barta osnuta wokół kontrowersyjnej postaci Chaima Rumkowskiego, przewodniczącego Judenratu w getcie łódzkim^[11]. Wspomniana (str. 74) wytwórnia produkowała jednak lep na muchy.

Motyw muchołapki pojawia się też w piosence „Krąży, krąży złoty pieniądz” ze słowami Jonasza Kofty do muzyki Andrzeja Korzyńskiego, wykonywanej przez Marylę Rodowicz^[12]:

• Karolina Kolanowska: Muchołapka. www.etnomuzeum.eu. [dostęp 2012-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-15)]. (pol.).

• Glass Fly Traps. bugs.osu.edu. [dostęp 2012-04-10]. (ang.). Muchołapki z epoki wiktoriańskiej