Moryń

Moryń znajduje się w południowo-zachodniej części województwa zachodniopomorskiego, w powiecie gryfińskim.

Cała gmina Moryń leży w otulinie Cedyńskiego Parku Krajobrazowego, a duża jej część należy do samego parku.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 5,54 km²^[3].

W latach 1946–1998 miasto administracyjnie należało do woj. szczecińskiego. W latach 1960–1972 miasto nie należało, ale było siedzibą władz gromady Moryń.

Moryń leży na historycznym Pomorzu Zachodnim^[4].

Nazwa Moryń została ustalona urzędowo w 1946 r.^[5] Wcześniej przez kilka powojennych miesięcy funkcjonowały tymczasowe nazwy Murzynowice oraz Murzynno^[6] (ta druga pojawia się m.in. w przedwojennym Atlasie nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej Stanisława Kozierowskiego^[7]).

Teren na którym obecnie znajduje się Moryń został zasiedlony we wczesnym średniowieczu przez słowiańskie plemiona Pyrzyczan^[8]. W XI w. teren ten należał do księstwa pomorskiego. W XII w. powstało tu grodzisko (znajdowało się ono najprawdopodobniej na wzniesieniu nad jeziorem Morzycko, na którym zachowały się ruiny średniowiecznego zamku). Grodzisko to było jednym z najważniejszych grodów w kasztelanii cedyńskiej^[8]. Przy grodzisku w XIII w. powstała osada, która dała początek miastu Moryń. Pierwsza wzmianka o Moryniu pojawia się w 1263 w dokumencie wystawionym przez księcia pomorskiego Barnima I^[8]. W II połowie XIII w. Moryń został opanowany przez Marchię Brandenburską, która utworzyła na tych terenach Nową Marchię.

Dokładna data nadania Moryniowi praw miejskich nie jest znana, wiadomo, że musiało to nastąpić przed 1306 r^[8]. Po otrzymaniu praw miejskich Moryń zaczął się dynamicznie rozwijać: wybudowano wieniec murów miejskich, powstał szpital, rozbudowano kościół. Miasto przystąpiło do związku miast nowomarchijskich. W 1350 miastem zaczęła rządzić rada miejska, dziesięć lat później miasto uzyskało także władzę sądowniczą^[8]. W 1353 przejściowo mieściła się tu mennica książęca^[9]. W 1360 na półwyspie jeziora Morzycko rozpoczęto wznoszenie zamku obronnego^[8]. Na zamku zamieszkało siedmiu rycerzy, którzy otrzymali tytuł burgrabiego. Jeszcze w XIV w. zamek został zniszczony przez rycerstwo pomorskie i zachował się do naszych czasów w formie ruiny.

Od 1373 we władaniu Korony Czeskiej. W 1402 zawarto w Krakowie układ w sprawie sprzedaży miasta i regionu Polsce, po czym parę miesięcy później sprzedano miasto zakonowi krzyżackiemu, do którego należał wraz z całą Nową Marchią do 1454. W 1433 Moryń został splądrowany przez husytów i na trzy wieki utracił status miejski i był traktowany jako wieś rycerska^[10]. W drugiej połowie XV w. samodzielność miasta została ograniczona przez sprzedanie go prywatnym właścicielom. W XVI w. miastem władała rodzina Schönebeck, których siedziba rodowa znajdowała się w Gądnie.

Wiek siedemnasty nie był dla miasta szczęśliwy, głównie ze względu na zniszczenia wywołane działaniami wojennymi wojny trzydziestoletniej oraz pożarami które trzykrotnie nawiedziły miasto (w latach: 1637, 1640, 1688). Miasto uległo wyludnieniu (w 1719 mieszkały tu tylko 124 osoby)^[8]. W XVIII w. sytuacja finansowa miasta uległa poprawie – ufundowano wówczas m.in. bogate wyposażenie dla tutejszego kościoła (do dziś zachowała się ambona). W mieście działał browar, funkcjonowała także apteka. Mieszczanie zajmowali się także sprzedażą ryby sielawy z jeziora Morzycko. W 1801 Moryń liczył 939 mieszkańców^[8].

Na początku XIX w. Moryń przestał być prywatną własnością i odzyskał autonomię. Miasto pełniło funkcję lokalnego centrum dla rolniczej okolicy. Posiadało dwa dwory (w Gądnie i Nowym Dworze) oraz cztery folwarki (w Łabędzinie, Macierzy, Mobierzy i Słupcu). W drugiej połowie XIX w. w pobliżu Morynia wybudowano dwie linie kolejowe: Szczecin – Kostrzyn ze stacją w Witnicy (1877 r.) oraz Godków – Siekierki ze stacją w Przyjezierzu (1892 r.)^[8]. Polepszenie komunikacji z Moryniem spowodowało, że pod koniec XIX w. miasteczko zaczęło być odwiedzane przez letników i turystów. Rangę miasta podnosił także, istniejący tu od 1874 roku i uważany za wzorowy, zakład opiekuńczy dla dzieci dr. Kocha.

Przed II wojną światową Moryń był zamieszkały przez 1227 osób^[8]. Była tu poczta, szkoła podstawowa, apteka, gabinet dentystyczny, dwie gospody, dwie piekarnie, gorzelnia, młyn miejski i wiatrak. Opiekę medyczną nad mieszkańcami sprawowało dwóch lekarzy, pielęgniarka i akuszerka.

Moryń został zajęty przez wojska radzieckie. 3 lutego 1945. Zniszczenia wojenne nie były duże. Pierwsi polscy osadnicy pochodzili głównie z Kresów Wschodnich oraz Małopolski i Wielkopolski. W 1960 r. Moryń liczył ok. 1000 mieszkańców^[8]. Przyszłość Morynia władze miasteczka wiążą z rozwojem funkcji turystycznych z uwzględnieniem bliskiego sąsiedztwa z Niemcami.

20 września 2008 na rynku odsłonięta została Fontanna Wielkiego Raka, nawiązująca do miejscowej legendy o zwierzęciu zamieszkującym pobliskie jezioro^[11].

Moryniu mieści się Centrum tworzonego od 2009 r. Geoparku Moryń – polskiej części transgranicznego Geoparku „Kraina polodowcowa nad Odrą”. W związku z tym w mieście realizowane są stopniowo ekspozycje o tematyce geologicznej, także pod gołym niebem: „Aleja Gwiazd Plejstocenu” z naturalnej wielkości figurami ssaków epoki lodowcowej i modelami ich tropów, lapidarium z głazami narzutowymi, oraz projektowana wystawa geologiczna w siedzibie władz geoparku (dane z 2013 r.)^[12].

• Kościół romański z XIII w. pw. Ducha Świętego. Wybudowany jest z kamieni granitowych, na planie krzyża. Unikatowa wieża pochodzi z XV wieku, wolno stojąca z przejazdem. Górna część wieży z latarnią z 1756 roku. Szczyty kościoła dekorowane są licznymi blendami ostrołukowymi i półkolistymi, a także rozetami o uskokowych ościeżach,
  • Ołtarz z kostki granitowej (jeden z nielicznych tego typu ołtarzy w Polsce) jest starszy od kościoła o około 100 lat (datowany jest na XII wiek),
  • Ambona barokowa z 1711 roku wyrzeźbiona przez lokalnego artystę Hattenkrella,
  • Fragmenty gotyckich malowideł z XV wieku,
• Mury miejskie z granitu i kamienia polnego. Wzniesione zostały w początkach XV wieku. Otaczają one miasto kołem o średnicy około 300m. Pierwotnie miały 28 strażnic czworokątnych i jedną bramę z wieżą. Zachował się do dzisiaj ich pełny wieniec (bez bramy i strażnic),
• Zachowany został średniowieczny układ urbanistyczny,
• Budynki mieszkalne z XVIII i XIX wieku wraz z siatką ulic stanowią zespół zabytkowy, niektóre z nich mają tak zwane przedproża,
• Dawna restauracja „Pod Wielkim Rakiem”^[13] z okresu po II wojnie światowej (obecnie sklep) przy rynku. Fasada zdobiona stylizowanymi płaskorzeźbami. Kompozycja po lewej przedstawia życie w głębinach wodnych, natomiast po prawej znajduje się fryz z wyobrażeniami postaci ludzkich,
• Ruiny XIV-wiecznego zamku, zbudowanego na półwyspie Zamczysko opodal miasta,
• Zespół sierocińca „Szczęście Dzieci”, ob. dom opieki społecznej,
• Budynek gospodarczy i plebania przy kościele św. Ducha.

• 
  Ulica Wąska. Widoczne stare domy ryglowe i kościół
• 
  Zabytkowy dom szachulcowy
• 
• 
• 
• 
• 
  Część fasady dawnej restauracji "Pod Wielkim Rakiem"

W Moryniu (głównie na półwyspie zamkowym) Zbigniew Nienacki umieścił część akcji książki „Księga strachów” z cyklu powieści przygodowych dla młodzieży o Panu Samochodziku.

Struktura demograficzna mieszkańców Morynia według danych z 31 grudnia 2008^[14]:

• Piramida wieku mieszkańców Morynia w 2014 roku.

Jedyną placówką oświatową w miejscowości jest Zespół Szkół w Moryniu, w skład którego wchodzą: Szkoła Podstawowa im. st. sierż. Mieczysława Majchrzaka oraz Przedszkole Miejskie.

Od 1957 roku działa tutaj klub piłki nożnej Morzycko Moryń, grający obecnie w IV lidze.

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Moryń. Mieszkańcy Morynia oraz osady Moryń-Dwór wybierają 5 z 15 radnych do Rady Miejskiej w Moryniu^[15]. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest urząd miejski przy placu Wolności.

Burmistrzowie Morynia:

• Bogdan Sternal (1994 – 2002),
• Jan Maranda (od 2002 r.).

Gmina Moryń utworzyła jednostkę pomocniczą – „Miasto Moryń”. Organem uchwałodawczym miasta jest ogólne zebranie mieszkańców, które wybiera zarząd miasta, składający się z 5 członków, z przewodniczącym na czele^[16].

Mieszkańcy Morynia wybierają posłów na Sejm RP z okręgu wyborczego nr 41 (Szczecin), senatora z okręgu nr 98, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu nr 13.

Zakład opiekuńczy w Moryniu powstał 1874 r. z inicjatywy dr. Christiana Friedricha Kocha, który był jego głównym fundatorem. Przeznaczony był dla ok. 80 dzieci (głównie sierot) i nosił nazwę „Kinderglück” („Szczęście Dzieci”). Pierwotnie składał się z jednego dużego, trójskrzydłowego budynku głównego oraz zespołu budynków pomocniczych. Zabudowania otoczone były rozległymi terenami zielonymi wykorzystywanymi do celów rekreacyjno-sportowych.

W 1903 r. przed głównym budynkiem zakładu ustawiono pomnik z popiersiem fundatora oraz figurami dwojga dzieci. Autorem pomnika był berliński rzeźbiarz Heinrich Wefing. Pomnik zachował się do dnia dzisiejszego.

Obecnie w Zakładzie mieści się dom opieki społecznej dla ok. 120 niepełnosprawnych intelektualnie osób dorosłych, prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr Benedyktynek Samarytanek Krzyża Chrystusowego.

• Cmentarz żydowski w Moryniu

• O Moryniu w Gazecie Wyborczej. turystyka.gazeta.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-08-30)].
• Strona miasta Moryń