Moment (astronomia)

Moment (łac. momentum) – średniowieczna jednostka czasu, stosowana do XIII w.

Ruch cienia na zegarze słonecznym pokrywał 40 momentów w czasie jednej godziny słonecznej, a także dwunastą część okresu pomiędzy wschodem a zachodem Słońca. Długość godziny słonecznej była zależna od długości dób, które były z kolei zależne od pór roku^[1]. Chociaż długość momentu nie została ustalona w dzisiejszych sekundach, przyjmuje się, że odpowiada ona około 90 sekundom. Dzień słoneczny można podzielić na 24 godziny o równej lub nierównej długości^[2][3], ten pierwszy jest nazywany naturalnym lub równonocnym, a drugi sztucznym. Godzina została podzielona na cztery puncta (1/4 godziny), dziesięć minuta lub 40 momenta^[4].

Jednostka była wykorzystywana przez średniowiecznych matematyków przed wprowadzeniem zegara mechanicznego i sześćdziesiątkowego systemu liczbowego pod koniec XIII wieku^[5]. Prawdopodobnie nie korzystano z niej w życiu codziennym, a jeśli, to jedynie wśród grup ludzi wykształconych^[5]. Dla pozostałych grup głównym wyznacznikiem czasu były przerwy w ciągu dnia na liturgię godzin.

Najstarsza wzmianka o momencie jako jednostce czasu pochodzi z VIII w. z zapisków Bedy Czcigodnego^[6], który opisał system działania 1 godziny czasu słonecznego. Wyglądał on następująco:

1 godzina czasu słonecznego = 4 punkty = 5 punktów księżycowych^[7][8] = 10 minut = 15 części = 40 momentów

O Bedzie Czcigodnym wspomniał pięć wieków później Bartłomiej Anglik w swojej wczesnej encyklopedii De Proprietatibus Rerum^[a][9]), oraz Roger Bacon^[8], który podzielił moment na 12 uncji z 47 atomów, jednakże żadnego z tych podziałów nie można było wykorzystać do obserwacji, ze względu na narzędzia wykorzystywane w tamtych czasach.