Mikołaj Bazyli Potocki

Mikołaj Bazyli Potocki
	; Portret Mikołaja Bazylego Potockiego, ok. 1780
	; Pilawa
Rodzina	Potoccy herbu Złota Pilawa
Data urodzenia	1707/1708
Data i miejsce śmierci	13.4.1782 ; Srebno
Ojciec	Stefan Aleksander Potocki
Matka	Joanna Sieniawska
Żona	Marianna Dąbrowska h. Jelita
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mikołaj Bazyli Potocki^[3] herbu Pilawa Złota (ur. 1707/1708^[4]^[5], zm. 13 kwietnia 1782) – starosta kaniowski, kawaler maltański od 1774 roku^[6], bibliofil i kolekcjoner^[7] mecenas sztuki.

Syn Stefana Aleksandra Potockiego, strażnika wielkiego koronnego i wojewody bełskiego oraz Joanny Sieniawskiej, córki Mikołaja Hieronima Sieniawskiego, hetmana polnego koronnego.

Wywód genealogiczny

4. Jan Potocki (zm. 1675)
	2. Stefan Aleksander Potocki
5. Teresa Cetner
		1. Mikołaj Bazyli Potocki
6. Mikołaj Hieronim Sieniawski
	3. Joanna Sieniawska
7. Cecylia Maria z Radziwiłłów^[8]

Życiorys

W dzieciństwie opiekował się nim wuj, hetman Adam Sieniawski. Uczył się w lwowskim kolegium jezuickim.

1724 – przebywał w Paryżu
1733 – deputat^[9] do pacta conventa Stanisława Leszczyńskiego w 1733 roku^[10], był posłem ziemi halickiej na sejm elekcyjny^[11], głosował na Stanisława Leszczyńskiego, proponował na potrzeby popierającej go armii, nie kwotę pieniężną – jak inni, ale żołnierzy ze swej chorągwi nadwornej^[12]. Zebrana w Haliczu szlachta wyrażała wątpliwość, co do zachowania dyscypliny wojskowej przez żołnierzy starosty kaniowskiego.
28 marca 1735 – szlachta halicka delegowała go do boku Augusta III, pojawił się w Warszawie.
1738 – wraz ze swą kozacką świtą popełnił wiele krwawych burd, gwałtów i wybryków we Lwowie^[13]
1739 – po przemarszu wojsk rosyjskich przez Podole z przesadą wyliczył swe straty na kwotę 12 mln złp., on sam wraz ze swą kompanią stanowił postrach dla drobnej szlachty, chłopów i Żydów.
30 sierpnia 1741 - odbył nabożeństwo w kościele oo. dominikanów w Podkamieniu.^[14]
1743 – dokonał zapisu na kościół w Horodence
17 sierpnia 1744 – został pierwszym posłem halickim na sejm grodzieński. We wrześniu 1745 był w Haliczu marszałkiem sejmiku gospodarczego i został wybrany na komisarza Trybunału Radomskiego na lata 1746 i 1747
16 czerwca 1750 uzyskał mandat na sejm warszawski
1750 – dzięki jego fundacji powstała figura św. Jana Nepomucena w Buczaczu^[15]
od września 1753 miał swą chorągiew w wojsku koronnym i dalej ze swymi kompanami popełniał gwałty i wybryki.
1754 – ufundował w Buczaczu klasztor bazylianów
przed rokiem 1758 – przeszedł na obrządek unicki
1755–1766 – procesował się z komendą garnizonu lwowskiego po kolejnej burdzie pijackiej. Wyrokiem sądu, któremu przewodniczył hetman Jan Klemens Branicki, uznano go winnym i skazano na wysoką grzywnę.
wrzesień 1756 – został deputatem do Trybunału Głównego Koronnego^[16]
1757–1760 – pełnił w rodzie Potockich rolę kierownika pruskiej orientacji, w rozmowach z Turkami zanosił skargi na Rosję i przekonywał do zaatakowania jej przez Portę^[17]
1761 – ufundował nowy kościół w Buczaczu, przeznaczył znaczną sumę na konwikt dominikanów w Podkamieniu
1762 – zrażony do polityki odstąpił starostwo kaniowskie kasztelanowi lwowskiemu Józefowi Potockiemu, podpisując się odtąd tytułem wojewodzica bełskiego
1768 – w konfederacji barskiej udziału nie brał, choć niekiedy jest mylony ze starostą kaniowskim Ignacym Potockim.
1771 – ufundował nowy zespół cerkiewno-klasztorny w wołyńskim Poczajowie (przekazał na ten cel 2,2 mln. złp.)
1774 – gdy na sejmie rozbiorowym decydowano sprawę Ordynacji Ostrogskiej Mikołaj Bazyli Potocki zapragnął zostać kawalerem maltańskim i latem 1774 roku nabył tę godność. W życiu publicznym Polski stanisławowskiej nie uczestniczył.
zmarł 13 września 1782 w Srebrnej pod Poczajowem. Pochowany został w krypcie pod cerkwią poczajowską.^[18]

Posiadał majątki ziemskie: Złoty Potok, Horodenka, Gołogóry i Buczacz^[19]. Poseł na sejmy,^[20] głośny dziwak i awanturnik, gnębiciel słabszych, utrwalił się w tradycji jako sprawca szeregu gwałtów i morderstw. Zamek jego w Buczaczu słynął jako widownia najbardziej wyuzdanych hulanek i rozpusty^{[potrzebny przypis]}.

Ufundował cerkwi unickie w Buczaczu, Horodence i Potoku oraz ołtarz św. Tadeusza w buczackim kościele.^[18]

W późnym wieku ożenił się z Marianną Dąbrowską, urodziwą córką swego ekonoma. Wkrótce jednak^[21] rozwiódł się z nią. Potomstwa nie miał (przynajmniej oficjalnego^[22]).

Legenda

W monasterze w Poczajowie po dziś dzień zachowała się pewna legenda dotycząca życia znanego awanturnika. W 1759 r. w trakcie podróży urwało się koło w karecie, którą Potocki podróżował. Porywczy szlachcic winą za to obarczył woźnicę. Z wściekłości chciał go zabić, lecz pomimo trzykrotnej próby kule wystrzelone z pistoletu nie uczyniły woźnicy żadnej krzywdy. Na pytanie zszokowanego całym zajściem Potockiego, woźnica odpowiedział, iż w momencie gdy starosta strzelał w jego kierunku, on sam w duchu modlił się do Matki Bożej zwrócony twarzą w kierunku monasteru w Poczajowie na Ukrainie, gdzie znajduje się cudowna Poczajowska Ikona Matki Bożej. Zajście to spowodowało, że Potocki się nawrócił. Sfinansował budowę cerkwi pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, która do dziś pozostaje główną świątynią klasztoru, po czym przeszedł na grekokatolicyzm i wstąpił do monasteru jako skromny zakonnik. Tam też zmarł 26 lat później. Tam też został pochowany.