Meteor (rakieta)
Meteor – polskie jedno i dwustopniowe rakiety meteorologiczne na stały materiał pędny, przeznaczone do badania górnych warstw atmosfery, w tym kierunków i siły wiatrów na wysokościach od 18 do ponad 50 km. Rakiety Meteor zaprojektowali inżynierowie warszawskiego Instytutu Lotnictwa (m.in. profesor Jacek Walczewski, Adam Obidziński), a produkowane były przez zakłady WSK-Mielec.
Historia
Pierwszym stanowiskiem startowym rakiet sondażowych w Polsce była Pustynia Błędowska, gdzie od 1958 do 1963 roku startowały rakiety różnych typów[1], w tym RD oraz Rasko. Podczas jednego z lotów wykonano eksperyment biologiczny z wcześniej trenowanymi dwiema białymi myszami (rakieta RM-2D osiągnęła wówczas wysokość 1580 metrów)[2].
Od roku 1965 do kwietnia 1970 roku[3] z kosmodromu znajdującego się 5 km od Ustki[4] odbywały się starty rakiet typu "Meteor". Program kontynuowano do roku 1974, wynosząc rakiety z terenu doświadczalnego ośrodka rakietowego z okresu wojennego znajdującego się na zachód od Łeby. Obecnie funkcjonuje tam muzeum (zachowało się stanowisko startowe wraz z rampą, a także podmurówki dwu radarów).
Startów eksploatacyjnych wszystkich typów rakiet "Meteor-1" było 224 (wraz z prototypami)[5]. W efekcie uzyskano cenne dane zarówno z dziedziny meteorologii, jak i techniki rakietowej.
Meteor-1
Jednostopniowa, ale dwuczłonowa rakieta "Meteor-1" miała 2470 mm wysokości i masę startową 32,5 kg, a czas lotu (bez grota, czyli drugiego beznapędowego członu) na pułap 36,5 km wynosił 80 sek. Uzyskiwała prędkość maksymalną 1100 m/s, przy czasie pracy silnika sięgającym 2-3 s. Pierwsze starty rakiety odbyły się w 1964 r[6]. W roku 1965 wystartowało 6 rakiet "Meteor-1", 12 w 1966, 40 w 1967, 45 w 1968, 36 w 1969, 34 w 1970 i 4 w 1971[7].
Rakiety te uwalniały ładunek metalowych dipoli, które były obserwowane na radarach. Na tej podstawie dokonywano pomiarów siły i kierunku wiatru w stratosferze. Po eksperymentach w latach 1965-1966, czyli także podczas Roku Spokojnego Słońca, stwierdzono cykliczne zmiany kierunku tych przepływów[8].
Meteor-2
Najbardziej zaawansowanym modelem rakiety Meteor był jednostopniowy "Meteor-2K". 7 października 1970 roku wzleciał na rekordową wysokość, osiągając pułap 90 km[9] Rakiety tego typu, docierając do granicy warstw D i E, zostały zastosowane do sondażu jonosfery. Odbyło się łącznie 10 lotów[9], podczas których wykonywano np. pomiary temperatury. Długość kadłuba rakiety wynosiła około 4,5 metra i była większa niż nowszej wersji, używanej od 1968 roku, angielskiej rakiety sondażowej Petrel. "Meteor-2" nie był produkowany seryjnie, zaś prototyp był prawie ośmiokrotnie droższy od egzemplarza seryjnego w wersji "1". Wynosił ładunek użyteczny o masie 10 kg, który stanowiła odzyskiwana na spadochronie sonda "RAMZES"[10].
Meteor-3
Dwustopniowe, a trzyczłonowe rakiety "Meteor-3" były rozwojową wersją "Meteora-1". Zwiększono zasięg oraz wprowadzono możliwość wystrzeliwania kilku ładunków dipoli. Pułap rakiet w wersji "Meteor-3" mieścił się w zakresie 67–74 km[11]. Co najmniej rozważano wprowadzanie wersji "S", która startowałaby z samolotu lecącego na wysokości 5 km[11].
Meteor-4
Zaprojektowano wersję rozwojową rakiety "Meteor-4", o ciągu dziesięciokrotnie większym niż "Meteor-2",która mogłaby osiągnąć pułap ponad 100 kilometrów[12]. Rakieta według projektu miała mieć długość ponad 5 metrów i masę 407 kg, z czego 10 kg stanowiła masa ładunku użytecznego. Wysokość około 120 kilometrów osiągałaby po 175 sekundach[13].
Zakończenie programu
Według jednej z wersji od roku 1972 Polska miała uczestniczyć w programie badań meteorologicznych w ramach Interkosmosu, który odbywał się z użyciem rakiet radzieckich, osiągających pułap ponad 100 km i polski program rakietowy przestał być wtedy kontynuowany[14]. W rzeczywistości w badania wysokiej jonosfery Polska zaangażowana była już w roku 1970, a misje odbywały się z użyciem rakiet Wertikał, osiągających pułap ponad 400 km. Równoczesny udział badaczy polskich w programie państw bloku wschodniego nie spowodował zatem zaniechania startów "Meteorów" w wersji "3", a co najwyżej "2".
Inna radziecka konstrukcja przeznaczona do badań meteorologicznych – "MMR-06", która mogłaby ewentualnie zastąpić polskie, powstała natomiast później, bo w roku 1974 i uzyskiwała pułap jedynie 60 km. W roku 1973 prototypy tej rakiety startowały z polską sondą "Somit" (skrót od "Sonda Miniaturowa Temperatury"[15]) o wadze 1,15 kilograma, testowaną zresztą w tym samym czasie na polskich "Meteorach" w wersji "1" i "3"[16]. W tym celu odbyły się 4 starty rakiety w wersji "Meteor-1E" oraz 8 w wersji "Meteor-3E", z tego dziewięć w roku 1973 i trzy w kolejnym[15].
W latach 1974-1979 opracowano natomiast wersję rakiety "MMR-06 DART" z wariantami rozwojowymi sondy "Somit", które wówczas budowano w Polsce[15].
Program "Meteor" zakończył się wraz z wprowadzeniem do użycia seryjnych egzemplarzy "MMR-06" (patrz lista startów w angielskojęzycznej wersji hasła). Ostatni wzmiankowany lot, który odbył się 6 czerwca 1974 roku, nie mógł być jednak jedyną misją sondażową po roku 1973[15]. Polskie rakiety, mimo wcześniejszego zainteresowania co najmniej ze strony NRD, nie znalazły wtedy nabywców zagranicznych[17], zaś rakiet "MMR-06" nie zakupiono by zastąpić wycofane. Pięć egzemplarzy rakiet "Meteor-1" wraz z wyrzutnią wyeksportowano wcześniej do NRD, a zainteresowanie na międzynarodowych wystawach wzbudzała także wersja "3"[18][19].
Muzeum w Rąbce
Stanowisko startowe w Rąbce pod Łebą pełni obecnie funkcję muzeum. Eksponowane są tam zachowane niekompletne kadłuby polskich rakiet i ich rekonstrukcje.