Melania Kierczyńska

Urodziła się 12 października 1888 w Warszawie^[1][9][10] w rodzinie pochodzenia żydowskiego^[11] jako Melania Cukier^[1][9]. Była córką sklepikarza^[1] Szymona Cukier^[1][9] i Róży z Englów^[9]. Od 1897 uczennica IV gimnazjum żeńskiego^[1]. Naukę porzuciła podczas strajku 28 stycznia 1905. Uczestniczyła następnie w kursach pedagogicznych dla kobiet Jana Miłkowskiego^[1][9] i kursach handlowych^[9], po czym wstąpiła na wydział matematyczno-przyrodniczy^[1] Towarzystwa Kursów Naukowych^[1][9].

W 1906 wstąpiła do Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy^[9][10][12], gdzie zaprzyjaźniła się z Zofią Muszkat (późniejszą Dzierżyńską)^[13]. Od 1908 przebywała w Szwajcarii. W Bernie i Zurychu studiowała chemię i filozofię. Współpracowała z zuryską sekcją SDKPiL^[9][13]. Z powodu trudnej sytuacji materialnej^[13] w 1909 wróciła do Warszawy^[9][13]. Została aresztowana 24 kwietnia w budynku Poczty Głównej podczas próby nadania do Krakowa przesyłek z materiałami propagandowymi. Więziona w Warszawie, w tzw. Serbii. Zwolniona 23 lipca za kaucją w wysokości 1000 rubli. Ponownie zatrzymana 26 września w związku z aresztowaniami członków Zarządu Głównego SDKPiL. 26 listopada skazana w pierwszej sprawie na rok twierdzy (wyrok zmniejszony następnie o półtora miesiąca). Karę odbywała w Serbii oraz, od lutego 1910^[13], w Łomży^[9][13][14].

W latach 1910–1914 mieszkała w Krakowie^[9], gdzie udzielała korepetycji^[9][13]. Po wybuchu I wojny światowej^[13] powróciła do Warszawy, gdzie udzielała prywatnych lekcji^[9][13] oraz wykonywała prace biurowe^[9]. Od jesieni 1918 była nauczycielką języka polskiego w chełmskim gimnazjum^[9][13], następnie w Tomaszowie Mazowieckim^[9].

W 1927 rozpoczęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim w ramach kursów dla nauczycieli szkół średnich^[13]. Naukę ukończyła w 1930^[10][13] na podstawie pracy magisterskiej pt. Powstanie styczniowe w twórczości Stefana Żeromskiego. W tym czasie jej prace były publikowane w czasopismach komunistycznych „Przekrój”^[13], Lewar i Miesięcznik Literacki^[10][13].

Po kapitulacji Warszawy w 1939 przeniosła się na tereny okupowane przez Związek Radziecki^[13]. W Białymstoku podjęła pracę w szkole średniej^[9][13] jako polonistka^[13]. Jesienią następnego roku przeniosła się do Lwowa^[13], gdzie współpracowała nad podręcznikami szkolnymi w języku polskim oraz publikowała w „Czerwonym Sztandarze”^[9][13]. Należała do Związku Pisarzy Zachodniej Ukrainy^[15]. Po ataku Niemiec na ZSRR w 1941 przedostała się przez Kijów do Inzy, gdzie zatrzymała się u córki, która otrzymała nakaz pracy w tym mieście. Następnie pracowała Kujbyszewie w polskiej redakcji radzieckiego radia. W październiku 1943 wyjechała do Moskwy^[13]. Pracowała tam w Komitecie do spraw Dzieci Polskich w ZSRR, Wydawnictwie Literatury w Językach Obcych^[9][13] oraz Radiostacji im. Tadeusza Kościuszki^[13]. Należała do Związku Patriotów Polskich. W 1944 wstąpiła do Polskiej Partii Robotniczej^[9][13].

Do Polski wróciła w październiku 1945^[13] bądź w 1946^[9]. Od 1947 do 1957^[9][10] kierowała działem kulturalnym w „Trybunie Wolności”^[9][10][13]. W 1950 Związek Literatów Polskich uhonorował ją nagrodą za krytykę literacką^[9][13]. Od 1950 do 1954 zasiadała w Zarządzie Głównym ZLP. Działała w tamtejszej podstawowej organizacji partyjnej. Od 1951 do 1954 uczestniczyła w pracach Sekcji Literatury Komitetu Nagród Państwowych^[13]. 23 września 1955 podczas narady działaczy PZPR w warszawskim Pałacu Staszica przyłączyła się do krytyki Poematu dla dorosłych Adama Ważyka^[16].

Po odwilży w październiku 1956 ograniczyła działalność pisarską. W 1957 przeszła na emeryturę^[13]. Zmarła 4 lipca 1962 w Warszawie^[10], pochowana na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera C 2-7-14)^[17].

Jako Melania Cukier^[18] ogłosiła w 1924 tom wierszy pt. Amulety^[9][18][19], który poświęciła swojej córce Oldze^[18][19].

Z marksistowskiej perspektywy oceniała m.in. Mury Jerycha Tadeusza Brezy, Popiół i diament Jerzego Andrzejewskiego i Medaliony Zofii Nałkowskiej^[20]. Popularyzowała literaturę radziecką na łamach tygodnika „Odrodzenie”^[21]. W tygodniku „Kuźnica” opublikowała m.in. tekst krytykujący Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego^[22][23]. Krytyka Kierczyńskiej doprowadziła do zaprzestania wystawiania dramatu^[23][24]. Swoje poglądy przewartościowała pod koniec życia. W 1962 jej prace ukazały się we Współczesności^[25].

Jej pozostałe liryki ukazały się pośmiertnie w 1969 w zbiorze pt. Egotyki z lat wojny^[18] z posłowiem Anny Kamieńskiej^[10]. Na skutek starań córki Kierczyńskiej^[19] w 1965 ukazał się pt. O sprawach nieobojętnych pośmiertnych zbiór^[10][19] szkiców literackich i publicystycznych^[10] z lat 1946–1962^[19] z posłowiem Ryszarda Matuszewskiego^[10].

(opracowano na podstawie materiałów źródłowych^[26][27])

• Amulety (1924) – zbiór wierszy
• Sztuka a życie społeczne – artykuł w zbiorze Gieorgija Plechanowa O literaturze i sztuce (1950)
• Spór o realizm (1951) – zbiór szkiców krytycznoliterackich
• Rozdziobią nas kruki, wrony – napisana w 1930 rozprawa w zbiorze Stefan Żeromski (1951)
• Z działalności KPP na froncie kulturalnym – artykuł w zbiorze KPP: wspomnienia z pola walki (1951)
• O sprawach nieobojętnych (1965) – zbiór esejów, wydanie pośmiertne
• Egotyki z lat wojny (1969) – zbiór wierszy, wydane pośmiertnie
• Na tropie formy – nieukończona rozprawa na temat morfologii powieści

• Friedrich Engels: Anty-Dühring (1936) – wspólnie z Janiną Kociełł
• Konstantin Simonow: Opowiadania (Moskwa, 1944)
• Jurij Krymow: Statek „Derbent” (1948)
• Walentin Katajew: Samotny biały żagiel (1948)
• Wieniamin Kawierin: Dwaj kapitanowie (1949)
• Walentin Katajew: Chutor w stepie (1957)

• Order Sztandaru Pracy I klasy^[28][19] (15 lipca 1954)^[29]
• Order Sztandaru Pracy II klasy^[28][19] (22 lipca 1949)^[30]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (12 stycznia 1955)^[31]

• Nagroda Państwowa II stopnia za działalność krytyczną w minionym 10-leciu (1955)^[10]

• Henryk Wolpe: Kierczyńska Melania. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XII/3 (54). Wrocław, Warszawa, Kraków: Instytut Historii PAN, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1966, s. 422–423. ISBN 83-04-03566-9.
• Żanna Kormanowa: Kierczyńska Melania. W: Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego. red. Feliks Tych. T. 3. Warszawa: Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa „Książka i Wiedza”, 1992, s. 158–160. ISBN 83-900412-7-8.
• Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. red. Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas. Wyd. 8. T. I: A–M. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991. ISBN 83-01-05368-2.

• Fotografie Melanii Kierczyńskiej autorstwa Benedykta Jerzego Dorysa w zbiorach biblioteki cyfrowej Polona
• A.W. Wysocka. W kręgu książek: Statek »Derbent« J. Krymowa. „Życie Warszawy”. VII. 180 (2040), s. 4, 2 lipca 1950.  (recenzja powieści w tł. Kierczyńskiej)