Marki (gmina)

Gminę utworzono z dniem 1 lipca 1924 w powiecie warszawskim w woj. warszawskim z części gminy Bródno:

• wieś Drewnica, folwark Drewnica, leśnictwo Drewnica;
• osada Marki;
• kolonia Osinki, kolonia Pustelnik, kolonia Rościszewo, kolonia Henryków, kolonia Czerwony Dwór, kolonia Pustelnik D, kolonia Piotrówka;
• wieś Pustelnik-Struga, kolonia Czarna Struga, kolonia Brazylka;
• wieś Siwki, kolonia Podlesie, kolonia Szybówek;
• kolonia Zielonka-Letnisko, kolonia Zielonka Bankowa, folwark Nutka Zielona;
• wszystkie inne niezaludnione osady, położone w granicach gminy Bródno na wschód od granic gruntów folwarków: Lewinów, Lewicpol i Lewandów oraz gruntów wsi Grodzisk i Brzeziny^[3].

1 kwietnia 1930 do gminy Marki z gminy Wawer w tymże powiecie włączono miejscowość Ząbki, zakład leczniczy dla umysłowo chorych w Drewnicy oraz lasy państwowe położone na terytorium Drewnicy i Ząbek^[4].

20 października 1933 gminę Marki podzielono na 7 gromad (skład gromad w nawiasie)^[5]:

• Drewnica – Drewnica (kol.), Drewnica (kol. szpit.), Nadleśnictwo Drewnica, Osiedle Drewnica i Drewnica (w.)
• Marki – Marki (w.);
• Pustelnik – Czerwony Dwór (kol.), Halberówka (kol.), Henrykó (kol.), Osinki (kol.), Piotrówka (kol.), Pustenik (kol.), Pustelnik D (kol.), Rogaczówka (kol.) i Zieleniec (kol.);
• Siwki – Siwki (w.);
• Struga – Czarna Struga (kol.), Pustelnik-Struga (w.) i Struga (kol.);
• Ząbki – Miasto-Ogród Ząbki, Nowe Parcele Ząbki (osiedle), Ząbki-Szwaby (w.) i Ząbki (w.);
• Zielonka – Horowa Góra (kol.), Nowa Zielonka (kol.), Nutka Zielona (f.), Podlesie (kol.), Zielonka Bankowa (kol.), Zielonka-Letnisko (kol.) i Poligon Wojskowy.

W 1939 roku w jej skład wchodziły wsie: Drewnica, Pustelnik, Struga, kolonie: Czarna Struga, Czerwony Dwór, Drewnica, Halberówka, Henryków, Horowa Góra, Nowa Zielonka, Osinki, Piotrówka, Pustelnik D, Rogaczówka, Rościszewo, Struga, Szpitalna Drewnica, Zieleniec, Zielonka Bankowa, Zielonka Letnisko i Poligon Wojskowy oraz folwark Nutka Zielonka i Nadleśnictwo Drewnica^[6].

Podczas II wojny światowej w Generalnym Gubernatorstwie, w dystrykcie warszawskim, bez zmian w składzie gromad. Gmina Marki w 1943 roku obejmowała nadal 7 gromad i liczyła 22,394 mieszkańców: Drewnica (960 mieszkańców), Marki (5450), Pustelnik (4403), Siwki (956), Struga (1484), Ząbki (5560) i Zielonka (3581)^[7].

Po wojnie gmina zachowała przynależność administracyjną.

1 stycznia 1948 z gminy Marki wyłączono gromadę Zielonka, tworząc w niej nową gminę Zielonka^[8].

15 maja 1951 do gminy Marki przyłączono część obszaru zniesionej gminy Bródno (gromady Brzeziny i Grodzisk), natomiast część obszaru gminy Marki włączono do Warszawy (część gromady Ząbki)^[9].

1 lipca 1952 zniesiono powiat warszawski, a gminę Marki przyłączono do powiatu wołomińskiego^[10]; równocześnie z części obszaru gminy Marki utworzono nowe gminy: Ząbki (gromady Drewnica i Ząbki) i Pustelnik (gromady Pustelnik i Struga), natomiast gromadę Siwki włączono do gminy Zielonka^[11]. Według stanu z dnia 1 lipca 1952 gmina składała się z 3 gromad: Brzeziny, Grodzisk i Marki^[12].

Jednostkę zniesiono 29 września 1954 wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin^[13].

Jednostki nie przywrócono 1 stycznia 1973 po reaktywowaniu gmin^[14], ponieważ większość jej dawnego obszaru weszła w skład Warszawy i utworzonego w 1967 roku miasta Marki^[15].