Lubomierz

Miasto jest położone na Pogórzu Izerskim, w mikroregionie Obniżenie Lubomierza, nad rzeką Lubomierką, będącą dopływem Oldzy^[5].

Historycznie miasto leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego. Obecnie miasto położone jest w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, w gminie miejsko-wiejskiej Lubomierz^[6][7].

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 8,05 km²^[8] (629. miejsce w kraju).

Lubomierz znajduje się terenie Pogórza Izerskiego, stanowiącego część Pogórza Zachodniosudeckiego. Obszar miasta charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem wysokości względnej, szczególnie w środkowej i południowej części miasta (Wzniesienia Radoniowskie). W południowej części Lubomierza wzniesienia dochodzą do 390 m n.p.m. Obszar miasta obniża się w kierunku północnym – najniżej położony punkt miasta znajduje się w dolinie Oldzy, w pobliżu dawnej stacji kolejowej Lubomierz, który wynosi ok. 340 m n.p.m.^[3]

Lubomierz leży na granitoidach wczesnowaryscyjskich, przykrytymi w zachodniej części miasta przez piaski i żwiry sandrowe, a we wschodniej przez gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe^[9].

Klimat Lubomierza charakteryzuje się wpływem gór średnich (Sudetów) i leży w sudeckim regionie klimatycznym^[10]. Średnie wartości poszczególnych elementów pogody z wielolecia 1971-2000 wyglądają następująco^[11]:

Większość obszaru Lubomierza leży w zlewni rzeki Lubomierki, która jest dopływem Oldzy, będąca prawym dopływem Kwisy. Rzeka Oldza przepływa przez miasto w niewielkim fragmencie w północnej części miasta. Ogółem sieć hydrograficzna w mieście ma odpływ ukierunkowany w kierunku północnym, co jest spowodowane nachyleniem stoków. Poza tym znajduje się tu około 5 akwenów^[12].

Na terenie miasta nie ma żadnego obszaru prawnie chronionego. Południowa część miasta obejmuje zwarty kompleks leśny, zarządzana przez Nadleśnictwo Lwówek Śląski^[13][14].

W roku 1946 zamieszkiwało w Lubomierzu 484 Polaków, wśród których było 146 przesiedleńców z Polski centralnej^[15].

Pod względem ludnościowym Lubomierz w 2008 był najmniejszym miastem w województwie dolnośląskim oraz 838. miastem w Polsce (na 892 miasta – stan z 2008). Liczba ludności wynosiła wtedy 1809 mieszkańców^[16].

Od XIX w. liczba ludności miasta pozostawała w miarę stabilna, z niewielkimi wahaniami. Liczba ta wzrastała do początku XX w., a potem do końca XX w. ubywało mieszkańców. Na początku XXI w. liczba ludności ulegała dalszym wahaniom. Zmiana liczby mieszkańców miasta w okresie 1845-2013 przedstawia się następująco^[17]:

Według danych za 2009 w strukturze ludności istnieje równowaga kobiet i mężczyzn (współczynnik feminizacji wynosi 100,0) i ta wartość jest mniejsza niż dla całego województwa dolnośląskiego, gdzie w 2010 współczynnik feminizacji wynosił 109 kobiet na 100 mężczyzn^[18]. Dokładne dane przedstawia poniższa tabela.

W strukturze wykształcenia przeważają osoby z wykształceniem średnim (w tym policealnym), a także podstawowym. Dokładne dane przedstawia poniższa tabela.

Piramida wieku mieszkańców Lubomierza w 2014 roku^[20].

Początki powstania miasta wiążą się z usytuowaniem osady w XII w. na szlaku handlowym łączącym Zgorzelec z Pragą, jej pozostałością jest charakterystyczny układ przestrzenny z podłużnym rynkiem. W późniejszym okresie zlokalizowano tu klasztor sióstr benedyktynek, ufundowany przez Juttę z Lubomierza, założycielkę tego zakonu. Lubomierz był własnością benedyktynek w latach 1278 - 1810^[21]. Miasto otrzymało prawa miejskie w 1291 od księcia Bolka I Surowego, który nadał mu przywileje rozszerzone w 1308, które zostały potwierdzone w 1408 przez króla czeskiego Wacława II. W 1291 Lubomierz został otoczony mury miejskie, natomiast w 1426 miasto wraz z murami zostało zniszczone przez Husytów.

Wzmożony rozwój od połowy XVI w. miasto uzyskało dzięki eksportowi przędzy lnianej do Hamburga, a także organizowaniu tu targów, gdzie handlowano m.in. gołębiami. Miasto później podupadło z powodu konkurencji w większych, sąsiednich miastach, wojny trzydziestoletniej, wielkiego pożaru w 1802 i sekularyzacji klasztoru w 1810^[22]. 15 października 1885 oddano do użytku linię kolejową z Gryfowa Śląskiego do Lwówka Śląskiego, a wraz z nią stację w mieście, która nie poprawiła słabej sytuacji miasta^[21][23].

Lubomierz w 1945 został włączony do Polski. Miasto nie uległo zniszczeniu podczas II wojny światowej. Zachowało też średniowieczny układ urbanistyczny^[1].

Z Lubomierza wywodziło się wielu pionierów polskiego drukarstwa działających w XVI w. w Krakowie, jak Hieronim Wietor oraz rodziny Szarffenbergów i Siebeneycherów, a także śląska linia Szarffenbergów^[24]. W samym Lubomierzu ówcześnie jednak nie odnotowano warsztatów drukarskich^[24].

W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Libenthalium^[26]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje dwie nazwy niemieckie miejscowości Liebenthal oraz starszą Loewenthal, a także łacińską Leovallensis^[27]. W 1750 nazwa Liebenthal wymieniona jest przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym w języku polskim dla mieszkańców Śląska^[28]. Po II wojnie światowej do 1947 używano tłumaczonej wprost niemieckiej nazwy miasta - Miłosna. Dopiero potem wprowadzono nazwę teraźniejszą Lubomierz.

Plac Wolności stanowił przez wiele lat główną ulicę i plac targowy, a także centralną część miasta. Pierwotnie wokół placu w strukturze zabudowy dominowała zabudowa drewniana. Po kolejnych pożarach, w XVI w. wybudowano nową, murowaną zabudowę. Obecnie prawie cała zabudowa wokół placu jest zabytkowa^[29]. Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są następujące obiekty położone na Placu Wolności^[30]:

• domy, pl. Wolności 3, 4, 5 (d. 81, 82, 83), z pierwszej połowy XIX w.,
• dom, pl. Wolności 7, z końca XIX w.,
• domy, pl. Wolności 8, 9, 10, 11 (d. 73, 74, 75, 76), z XVIII w., początek XIX w.,
• czternaście domów (pierzeja), pl. Wolności 18, 19, 20, 21, 22, 25, 26, 27, 28, 29, 31 (Dom Piekarza z XVI w.; zachowany tylko w postaci murów zewnętrznych i tablicy erekcyjnej z datą 1584 oraz charakterystycznym godłem zawodu - preclem^[31]), 33, 34, 35, z XVI w., początek XIX w.,
• dom, pl. Wolności 37, 38, 39 b, z pocz. XIX w.,
• dom, pl. Wolności 43 (d. 45), z pierwszej połowy XIX w., pocz. XX w.,
• trzynaście domów, pl. Wolności 46, 47, 48, 49, 50, 51, 53, 54, 55, 56, 65, 66 (pierzeja wschodnia), z XVI w., pocz. XIX w.,
• domy, pl. Wolności 63, 65 (d. 67, 69), z pierwszej połowy XIX w., pocz. XX w.,
• dom, pl. Wolności 66 (d. 100), z pocz. XIX w.,
• dom, pl. Wolności 2 (d. 84), z poł. XVI w., z pierwszej połowy XIX w.,
• dom, pl. Wolności 102, z pocz. XIX w.,

Przed ratuszem znajduje się grupa rzeźb upamiętniająca epidemię, jaka spadła na miasto w XVIII w., a po drugiej stronie barokowa fontanna z postacią św. Maternusa z 1717, stojącego z modelem kościoła w lewej ręce, a z metalowym pastorałem w prawej (postać umieszczona jest na wysokiej kolumnie)^[31][32].

Ratusz znajduje się w zachodniej części Placu Wolności (Plac Wolności 1). Pochodzi z 1449, 1689 i 1805. Jest to skromny budynek na planie czworokąta, nakryty dachem z naczółkami, zwieńczony wieżą z miedzianym hełmem. Do ratusza prowadzi wejście zaakcentowane schodami z balustradą. W północnej ścianie ratusza jest wmurowany piaskowcowy pręgierz z 1530^[31]. Pierwszy ratusz powstał w związku z nadaniem miastu praw miejskich w 1291. Spłonął on w 1426 przez husytów^[33]. Drugi budynek, murowany z podcieniami, zbudowano w 1449. Również uległ zniszczeniu wraz z ogromnym pożarem miasta w 1640. Odbudowa ratusza trwała do 1738. Następną przebudowę ratusza wykonano w latach 1837-1839^[32].

Stanowi on zwarty kompleks budynków z elementami gotyckimi i barokowymi. Na zespół ten składa się:

• kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP i św. Maternusa z XV/XVI w. (wieża), l. 1727-1730,
• klasztor, ob. liceum, z pocz. XVI w, l. 1727-30, XIX w.,
• plebania, z 1689, pocz. XX w.,
• Dom Opatki z łącznikiem, z 1650, z końca XIX w.,
• park, z XVII w., XIX w.

Jego budowa wiąże się z legendą o cudownym znalezieniu przez córkę burmistrza złotego krzyża, które miało miejsce w 1521. Budynek pochodzi z 1521., a w źródłach pisanych wzmiankowany jest po raz pierwszy w 1666. Przebudowany w XVIII w. i 1805^[32].

Zbudowane zostały na polecenie księcia Bolka I. Pierwotnie tworzyły one dwa systemy obrony: jeden bronił klasztoru, a drugi miasta. Zachowały się fragmenty wokół klasztoru (przy ul. 1 Maja), pochodzące z XV-XVI w.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są również^[30]:

• zespół cmentarza rzymskokatolickiego przy ul. 1 Maja, na który składa się:

  kościół cmentarny pw. św. Anny z 1669 przebudowany w początkach XVIII w. i 1833 - jest to budynek trzynawowy przysklepiony kolebką z lunetami^[29],

  • cmentarz z ok. 1628r.^[34],
  • kaplica grobowa z 1825 r.,
  • mur z bramą z pierwszej połowy XIX w.,
  • studnia z pierwszej połowy XIX w.;
• kościół ewangelicki ze szkołą i pastorówką z 1852, obecnie dom i galeria, ul. Kościuszki 4;
• dom, ul. Kowalskiego 1 (dawniej pl. Wolności 17), z XVI w., 1700, pocz. XX w.;
• budynek szkolny, ul. Chopina 9, z czwartej ćw. XIX w.;
• most na rzece Olszyniec, z XVI/XVII w., 1831;
• liczne kapliczki, krzyże i figury przydrożne w mieście.

Miasto jest położone na uboczu od głównych szlaków komunikacyjnych. Z miasta wybiegają następujące drogi o znaczeniu powiatowym: 2511D w kierunku drogi krajowej nr 30 (Radoniów, zachód); w kierunku drogi wojewódzkiej nr 297 (Pławna Dolna, północ), 2524D w kierunku drogi wojewódzkiej nr 297 (Wojcieszów, wschód); w kierunku drogi wojewódzkiej nr 364 (Ubocze, północny zachód), 2535D w kierunku drogi krajowej nr 30 (Chmieleń, południe)^[35].

Na terenie miasta znajduje się 4 przystanki komunikacji autobusowej: Lubomierz, Lubomierz 1 (nż.), Lubomierz Oś. oraz Szkoła. Połączenia obsługują PKS „Tour” Jelenia Góra (linie 200 oraz 207^[36][37]) oraz PKS „Voyager”^[38].

W przeszłości w pobliżu miasta przechodziła linia kolejowa nr 284 Legnica - Pobiedna, a także stacja Lubomierz (zlikwidowana w 2013). Pierwszy odcinek linii łączył Lwówek Śląski z Gryfowem Śląskim, który otwarto wraz ze stacją 15 października 1885. W 1983 zawieszono kursowanie połączeń pasażerskich przez Lubomierz, a w 1996 zlikwidowano odcinek linii Lwówek Śląski - Lubomierz^[23]. Odcinek Lubomierz - Gryfów Śląski jest nieprzejezdny^[39].

W Lubomierzu znajdują się^[19][40]:

• Przedszkole Miejskie - położone przy ul. Stogryna 2; według danych na 2012 uczęszczało do niego 117 dzieci;
• Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II - położona przy ul. Kościuszki 5; według danych na 2012 ma 38 pomieszczeń, a uczęszczało do niej 225 dzieci;
• Zespół Szkół w Lubomierzu - położony przy ul. Chopina 9; liczy łącznie ok. 200 uczniów; składa się na niego^[41]:
  • Gimnazjum im. Hieronima Wietora,
  • Liceum Ogólnokształcące im. Aleksandra Kamińskiego,
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa,
  • Studium Policealne.

W mieście funkcjonuje klub piłki nożnej o nazwie Miejski Ludowy Klub Sportowy Stella Lubomierz, który w sezonie 2013/14 grał w klasie A, grupa Jelenia Góra II. Swoją siedzibę klub ma przy placu Wolności 50, gdzie funkcjonuje Ośrodek Kultury i Sportu w Lubomierzu, a stadion znajduje się przy ul. Sportowej^[42].

Lubomierz znany jest przede wszystkim z planu zdjęciowego do filmu Sami swoi^[43] nakręconego w 1967. Na tę pamiątkę 13 lipca 1996 otwarto Muzeum Kargula i Pawlaka, a od 1997 odbywa się Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych. W mieście znajduje się też pomnik Kargula i Pawlaka^[21].

W Lubomierzu kręcono również trzecią nowelę filmu Krzyż Walecznych w reż. Kazimierza Kutza, a także kilka scen do serialu Tajemnica twierdzy szyfrów w reż. Bogusława Wołoszańskiego^[44].

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Maternusa
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Lubomierz (Sala Królestwa ul. Majowa 29a)^[45].

Miasta partnerskie^[46]:

• Wittichenau
• Mszana Dolna

• Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 2 (A-Ł) Pogórze Izerskie, red. Marek Staffa, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław, 2003, ISBN 83-85773-60-6 (A-Ł), s. 424-439
• Jerzy Ciurlok: O drukarzach, drukarniach i drukach śląskich. Mikołów, Katowice: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, 2018. ISBN 978-83-952024-1-4.

• Lubomierz na portalu polska-org.pl
• Oficjalna strona miasta
• Liebenthal (niem.) VI (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 221 .