Kruszczyk drobnolistny

Gatunek śródziemnomorski. Występuje na obszarze od południowej Hiszpanii przez Europę Środkową po Turcję, Krym i Iran, na północy dochodząc do środkowych Niemiec, na południu po Sycylię, Kretę i Sardynię^[5]. Przez Polskę przechodzi północna granica jego zasięgu i jest tu bardzo rzadki, opisano jego występowanie na 8 tylko stanowiskach na południu kraju^[6]. Są to: okolice Kamienia Śląskiego, góra Szpicza koło Gogolina, rezerwat przyrody Lipowiec, rezerwat przyrody Grabowiec, Pogórze Bukowskie, Pogórze Cieszyńskie (góra Machowa i Jasieniowa) i Czertezik w Pieninach^[6].

Liście

Ulistnienie skrętoległe. Liście w liczbie 3-9 równomiernie wyrastają na łodydze. Są drobne; mają długość 1,5-5,5 cm, szerokość 0,7-1,5 cm i zazwyczaj są krótsze od międzywęźli. Dolne są szerokojajowate, w górę łodygi coraz mniejsze i lancetowate. Są szarozielone, często fioletowo nabiegłe i mają wypukły środkowy nerw^[5].

Kwiaty

Zebrane w luźny kwiatostan o długości 2-20 cm. Zazwyczaj jest on jednostronny^[5]. W młodości jest stożkowaty, potem walcowaty. Kwiaty drobne, wonne, siedzące w kątach niewielkich, krótszych od zalążni przysadek. Z wyjątkiem warżki wszystkie działki okwiatu są stulone i tworzą ciemnopurpurowy hełm. Warżka ma długość 2-4 mm, jest biała, purpurowo nakrapiana i ma 3 głęboko wcięte łatki. Środkowa z nich ma na szczycie dwa ząbki^[7]. Szarozielona zalążnia wyrasta na długiej szypule i jest gęsto pokryta filcowatymi włoskami. Prętosłup krótki, z szybko usychającym uczepkiem, pyłkowiny jasnożółte i rozpadające się^[5].

Owoc

Rozdęta torebka o długości do 10 mm^[7]. Nasiona bardzo drobne i bardzo liczne.

Bylina, geofit ryzomowy. Występuje w cienistych lasach i zaroślach liściastych, rzadziej w iglastych, przeważnie na żyznych i wapiennych glebach. Najwyżej położone stanowisko w Polsce znajduje się na stokach Czertezika w Pieninach (680 m n.p.m.). Kwitnie od maja do sierpnia, zapylany jest przez owady, lub dochodzi do samozapylenia (dość często). Rozmnaża się tylko przez nasiona^[6]. Liczba chromosomów 2n = 42^[8].

Tworzy mieszańce z kruszczykiem szerokolistnym (E. helleborine)^[6].

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową.

Kategorie zagrożenia gatunku:

• Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[9]: V (narażony na wyginięcie); 2016: EN (zagrożony)^[10].
• Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin^[11]: EN (endangered, zagrożone).

Gatunek zagrożony jest ze względu na niewielką liczbę stanowisk i niewielką liczbę osobników na tych stanowiskach. Niektóre stanowiska nie podlegają ochronie, więc ich przyszłość zależy od gospodarki człowieka. Zagrożeniem są również kolekcjonerzy zbierający rośliny do zielników. Obecnie^[kiedy?] liczba okazów zielnikowych tego storczyka jest większa od liczby roślin rosnących w naturze^[6].