Kozłek

Rośliny te występują na półkuli północnej, zwłaszcza w klimacie umiarkowanym^[5] (w Europie rośnie 20 gatunków^[7]), nieliczne spotykane są na obszarach górskich w środkowej i południowej Afryce oraz w południowoamerykańskich Andach^[5].

Gatunki Flory Polski^[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World Online (jeśli jest inna)^[4]

• kozłek bzowy Valeriana sambucifolia J. C. Mikan ≡ Valeriana excelsa subsp. sambucifolia (J.C.Mikan ex Pohl) Holub
• kozłek całolistny Valeriana simplicifolia (Rchb.) Kabath ≡ Valeriana dioica subsp. simplicifolia (Rchb.) Nyman
• kozłek dwupienny Valeriana dioica L.
• kozłek lekarski, waleriana Valeriana officinalis L.
• kozłek trójlistkowy Valeriana tripteris L.
• kozłek wąskolistny Valeriana angustifolia Tausch ≡ Valeriana stolonifera subsp. angustifolia Soó

Pokrój

Byliny osiągające ponad 1 m wysokości^[5]. Pęd rozwija się z podziemnego krótkiego lub długiego kłącza. Część gatunków wytwarza rozłogi. Pędy nagie lub pokryte włoskami – omszone, długo lub szorstko owłosione, włoski jedno- lub wielkokomórkowe^[9].

Liście

Dolne liście (odziomkowe) zebrane w rozetę przyziemną, niepodzielone lub podzielone pierzasto, trwałe lub obumierające w miarę wzrastania pędu nadziemnego. Liście łodygowe zwykle naprzeciwległe, dolne ogonkowe, ku górze ogonek coraz bardziej skrócony i w końcu górne liście siedzące. Blaszka niepodzielona lub pierzasto złożona lub pierzasto sieczna lub wrębna^[9].

Kwiaty

Drobne, zebrane są w baldachokształtne (spłaszczone od góry) gęste kwiatostany szczytowe lub kątowe. W czasie owocowania kwiatostany się rozluźniają z powodu wydłużania się szypułek. Rozgałęzienia kwiatostanu wsparte są przysadkami, dolnymi często klapowanymi, górnymi – całobrzegimi^[9]. Kielich pierścieniowaty^[9], zmienny – z niewyraźnymi ząbkami lub bez ząbków^[5], w czasie owocowania przekształca się u większości gatunków w puch^[9]. Korona z 5 zrośniętych płatków, niewielka, zwykle biała, różowa lub niebieskawa^[5]. Pręciki trzy, zrośnięte z rurką korony^[9]. Słupek jeden, z zalążnią dolną, trójkomorową, ale z zalążkiem rozwijającym się tylko w jednej komorze. Szyjka słupka pojedyncza, zakończona trójdzielnym znamieniem^[5].

Owoce

Niełupki, z trzema żeberkami na wypukłej stronie i jednym żeberkiem na stronie płaskiej. Zwieńczone są u wielu gatunków włoskami lotnymi powstającymi z kielicha^[9].

Pozycja systematyczna

Według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016) rodzaj należy do szeroko ujmowanej rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae, a w jej obrębie do podrodziny kozłkowych Valerianoideae. W niektórych ujęciach podrodzina ta podnoszona jest do rangi rodziny – kozłkowatych Valerianaceae^[2][10][7].

Lista gatunków

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju kozłek.

Suszone kłącze kozłka lekarskiego używane jest w ziołolecznictwie. Roślina wykorzystywana była także w przemyśle perfumeryjnym. Jej charakterystyczny zapach i właściwości lecznicze (działanie uspokajające, nasenne oraz spazmolityczne) związane są z wytwarzaniem kwasu walerenowego, atrakcyjnego nie tylko dla ludzi, ale zwłaszcza dla kotów, psów i szczurów. Wykorzystywane leczniczo bywają także lokalnie i inne gatunki z tego rodzaju (zwłaszcza V. jatamansi). Niektóre gatunki są także uprawiane jako rośliny ozdobne (na przykład V. pratensis)^[7].

W Polsce w uprawie odnotowane zostały następujące gatunki^[11][12]:

• kozłek czosnaczkowaty Valeriana alliariifolia Vahl
• kozłek celtycki Valeriana celtica L.
• kozłek górski Valeriana montana L.
• kozłek solny Valeriana salina Pleijel ≡ Valeriana excelsa subsp. salina (Pleijel) Hiitonen
• kozłek odgięty Valeriana supina Ard.
• kozłek lipolistny Valeriana tiliifolia Troickij
• kozłek wielki Valeriana phu L.

• 
  Kozłek bzowy V. sambucifolia
• 
  Kozłek całolistny V. simplicifolia
• 
  Kozłek dwupienny V. dioica
• 
  Kozłek lekarski V. officinalis
• 
  Kozłek trójlistkowy V. tripteris