Kodeks majuskułowy (Nowy Testament)

Pierwotnie głównym materiałem piśmiennym był papirus. Od IV wieku głównym materiałem stał się pergamin. Głównym świadectwem potwierdzającym przejście z papirusu na pergamin jest uwaga Hieronima, że zniszczone papirusowe rękopisy z biblioteki Pamfila w Cezarei zostały zastąpione przez ich kopie na pergaminie^[1].

Pergaminowe karty były zginane w połowie i układane w foliałach (po cztery, sześć, osiem, itp. kart w jednym foliale). Ponieważ ta strona pergaminu, która była zewnętrzną stroną skóry jest ciemniejsza od wewnętrznej, karty w foliałach układano w taki sposób, by po otwarciu kodeksu w dowolnym miejscu zawsze były strony zewnętrzne, bądź wewnętrzne. Zauważył to dopiero C.R. Gregory w końcu XIX wieku^[2]. Wewnętrzną stronę skóry umieszczano na zewnątrz foliałów^[3].

Tekst jest zwykle podzielony na dwie lub jedną kolumnę. Znamy tylko jeden przypadek pisania w czterech kolumnach (Kodeks Synajski) i tylko dwa pisania w trzech kolumnach (Kodeks Watykański i Kodeks Watykański 2061). Litery nie były łączone, początkowo nie było odstępów między wyrazami. W wieku V zaczęto stosować stychometrię, a dopiero w IX wieku rozdzielać wszystkie wyrazy, czego przykładem jest Kodeks Boerneriański.

Najstarsze kodeksy pisane są majuskułą (łac. maior – większy) lub uncjałą (łac. uncia – cal, dwunasta część czegoś, pierwotna wielkość liter), tj. wielkimi literami mającymi kształt kwadratowy, lub okrągły. Z czasem większość liter zaokrąglano. Każda litera stawiana jest osobno, nie ma przerw między wyrazami. Przydechy i akcenty są rzadko stosowane^[4], a najczęściej zostały dodane przez późniejszą rękę^[5].

Kodeksy majuskułowe Nowego Testamentu pochodzą z wieków III–X, znamy ich dziś 322. Tylko cztery z nich to tzw. wielkie kodeksy. Spekuluje się, że powstanie wielkich kodeksów może mieć związek z rozporządzeniem Konstantyna Wielkiego, z roku 332, kiedy polecił Euzebiuszowi szybkie sporządzenie pięćdziesięciu egzemplarzy Biblii (De vita Constantini, IV, 37)^[6]. Do naszych czasów zachowały się następujące wielkie greckie kodeksy biblijne:

• Kodeks Synajski, IV wiek
• Kodeks Watykański, IV wiek
• Kodeks Aleksandryjski, V wiek
• Kodeks Efrema, V wiek

Rozpowszechniły się kodeksy zawierające którąś z sekcji Nowego Testamentu: (Ewangelie, tzw. Apostolos czyli Dzieje Apostolskie i Listy powszechne, Listy Pawła). Skutkowało to omijaniem Apokalipsy.

Najpierw kształt uncjały był kwadratowy, później stopniowo się wydłużał i zawężał, aż przybrał kształt prostokątny. W wieku IX-X uncjała bizantyjska nieraz była lekko pochylona. W Aleksandrii, od wieku V uncjała nabiera kształtów uncjały koptyjskiej. W Konstantynopolu, w wieku X kształt uncjały przypominał głagolicę. W późnej uncjale litery Η, Μ, Ν, Π miały kształt kwadratowy, natomiast litery Ε, Θ, Ο, Σ, Φ okrągły kształt^[7].

Po roku 800 pojawia się minuskuła, pismo małoliterowe, będące formą kursywy. W wiekach IX-X majuskuła utrzymywała się równolegle z minuskułą, jednak późna majuskuła nosi wiele cech pisma minuskułowego. Zanim została całkowicie wyparta, przez pewien czas pozostała jeszcze w nagłówkach i tytułach. Końcowa uncjała nosiła już cechy minuskuły. Kodeks Boernerianus w niektórych przypadkach stosuje minuskułę, litery α, κ, ρ przybierają w nim czasem postać minuskuły, jednak z zachowaniem rozmiarów uncjały. Uncjała Kodeksu Monachijskiego jest pochylona w prawo, a część liter uzyskuje prostokątny kształt.

Kodeks Sangalleński 48 pisany jest już półuncjałą. Kodeks 055 pisany jest pismem pośrednim pomiędzy uncjałą a minuskułą. Gregory a następnie Aland zaklasyfikowali go do kodeksów majuskułowych.

Kodeks minuskułowy 1143 (IX wiek), znany jako Beratinus 2 w niektórych partiach pisany jest półuncjałą. Kodeks Moskiewski i Kodeks Monachijski stosują uncjałę w tekście biblijnym, a minuskułę w tekstach komentarzy, co dowodzi, że tym alfabetem skryba posługiwał się chętniej.

Kodeks minuskułowy 2615, powstały około 1500 roku, stosuje często majuskułę. Zazwyczaj są to litery pisane na początku wyrazu, w środku wyrazu majuskuła jest rzadkością^[8].

Kodeks 053 początkowo był klasyfikowany wśród minuskułów pod numerem 429. Gregory widział go w 1887 roku i zaklasyfikował do majuskułów, dając mu siglum X^b[9]. W 1908 roku C.R. Gregory dał mu siglum 053^[10]. Kodeksy 0150 i 0151 początkowo były klasyfikowane jako minuskuły (413^p i 414^p). W 1908 roku Gregory zaliczył je do majuskułów^[11].

Kodeks 075 był klasyfikowany jako minuskuł pod numerem 382^p[12]. Kodeks 0121b pisany jest uncjałą zbliżoną do minuskuły i o rozmiarach minuskuły, w XIX wieku bywał określany jako semi-minuskuł i klasyfikowany jako minuskuł, jednak w większości słów litery nie łączą się (łączą się jedynie w niektórych słowach) i wedle opinii czołowych XIX - wiecznych paleografów (Tregelles, Scrivener) nie zasługuje na miano semi-minuskułu i bliższy jest uncjale. Odtąd zaliczany jest do kodeksów majuskułowych.

Kodeks 056 i 0142 w przeszłości bywał klasyfikowany jako minuskuł. Za takie uznał je F.H.A. Scrivener. Gregory zaliczył je do majuskułów i od tej pory są obecne na liście uncjalnych kodeksów NT.

Swego czasu minuskuł 76 nazwany został przez Johna Milla (1645–1707) kodeksem uncjalnym^[13].

Johann Jakob Wettstein (1693–1754) na oznaczenie majuskułów posłużył się dużymi literami alfabetu łacińskiego (A, B, C, D), natomiast na oznaczenie minuskułów użył cyfr arabskich. W XIX wieku odkryto cały szereg nowych kodeksów majuskułowych i wyczerpały się litery alfabetu łacińskiego, więc Konstantin von Tischendorf (1815–1874) i F.H.A. Scrivener (zm. 1891) sięgnęli do alfabetu greckiego (Δ, Γ, Λ, Π, Σ, Ψ, Ω) i hebrajskiego (א ב ג ד)^[14]. Wkrótce zaczęto stosować takie oznakowania: O^a — O^g, I¹ — I⁷. Niektóre z nich mogły wprowadzać w błąd, np. O^c, w którym ^c sugerować może korektora. Ponieważ liczba kodeksów majuskułowych w dalszym ciągu wzrastała Caspar René Gregory (1846-1917) zaproponował liczby arabskie poprzedzone zerem (01, 02, 03, 04), by odróżnić je od minuskułów (1, 2, 3, 4)^[15].

• Wczesne rękopisy greckiego Nowego Testamentu
• Lista kodeksów majuskułowych Nowego Testamentu
• Kodeks minuskułowy (Nowy Testament)

• C.R. Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. Bd. 1-3. Leipzig: J.C. Hinrichs, 1900-1909. Brak numerów stron w książce
• D. Diringer: The Book Before Printing: Ancient, Medieval and Oriental. New York: Dover Publications, 1982. Brak numerów stron w książce
• C.H. Roberts – T.C. Skeat, "The Birth of the Codex, Oxford University Press", New York – Cambridge 1983.
• K. Aland, B. Aland: Der Text des Neuen Testaments. Wyd. 2. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1989, s. 113-137. ISBN 3-438-06011-6.
• B. M. Metzger: Manuscripts of the Greek Bible: An Introduction to Palaeography. Oxford: Oxford University Press, 1981. ISBN 978-0-19-502924-6. Brak numerów stron w książce

• R. Waltz, Ewolucja greckiego pisma majuskułowego Encyclopedia of Textual Criticism (2006)