Kołyma (łagry)
Kołyma – nieformalne określenie największej grupy obozów pracy przymusowej na północnym wschodzie ZSRR (Jakucka ASRR, obwód magadański). Nazwa pochodzi od położenia w dorzeczu Kołymy. Przez więźniów obszar ten był nazywany Przeklętą Wyspą. Teren podległy gułagom miał powierzchnię 2,6 mln km².
 | |
| Odpowiedzialny | |
|---|---|
| Rozpoczęcie działalności | luty 1932 |
| Zakończenie działalności | 1957 |
| Terytorium | |
| Miejsce | dorzecze Kołymy |
| Powierzchnia | 2,6 mln km² ha |
| Liczba ofiar | |
Położenie na mapie Związku Radzieckiego  | |
 69°33′05,0″N 161°21′51,1″E/69,551389 161,364194 | |
Historia
Obozy wchodziły w skład Siewwostłagu (Północno-Wschodnie Poprawcze Obozy Pracy, Северо-Восточный ИТЛ, działające na rzecz „Dalstroju”), utworzonych w 1932 w wyniku odkrycia na bezludnych, niezagospodarowanych obszarach bogatych zasobów naturalnych: węgla, platyny, złota (w żyłach i piaskach złotonośnych), uranu, rudy cyny i ołowiu, molibdenu, ropy naftowej. W 1931 Eduard Berzin na rozkaz Stalina zaczął organizować przedsiębiorstwo górnicze „Dalstroj” podległe NKWD. W lutym następnego roku przybyli pierwsi więźniowie. W pierwszych latach funkcjonowania obozów śmiertelność wynosiła nawet prawie 80%[potrzebny przypis].
Więźniowie obozów byli zatrudnieni głównie w górnictwie, eksploatacji lasów i przy budowie infrastruktury. Obozy były znane z wysokiej śmiertelności z powodu surowego klimatu oraz złych warunków bytowych – kierowani tam byli więźniowie „szczególnie niebezpieczni” dla władzy radzieckiej. Pracę przerywano dopiero przy –54 °C.
W drugiej połowie lat 40. zaczęto wydobywać tam rudę uranu.
„Pojemność” obozów kołymskich wynosiła w 1953 – 200 tysięcy więźniów (całego „Dalstroju” ok. 2–3 mln). W obozach więźniowie polityczni i kryminalni byli przetrzymywani razem. Więźniowie kryminalni nie pracowali, ich normę wydobycia musieli wykonać więźniowie polityczni. W tym samym roku rozpoczęła się stopniowa likwidacja obozu. Ostatecznie zamknięto go w 1957.
Encyklopedia PWN podaje że w okresie działania obozów na Kołymie w latach 1937–1953 zmarło tam 2 lub nawet 4 mln więźniów[1], co jednak stoi w sprzeczności z ujawnionymi dokumentami ZSRR, skąd wiadomo, że w całym Gułagu zmarło 1 606 748 zesłańców[2].
Jeden z łagrów, przygotowany pokazowo, wizytował w maju 1944 wiceprezydent USA Henry Wallace[3][4].
Więźniami Kołymy byli m.in. Jewgienija Ginzburg, która opisała pobyt w obozie w książce Stroma ściana[5], a także Warłam Szałamow, Anatol Krakowiecki i Ryszard Kaczorowski.
Filmografia
- Kołyma – białe krematorium – film dokumentalny, TVP
- Wichry Kołymy[6] – film fabularny, reż. Marleen Gorris na podstawie książki Evgeniâ Semenovna Ginzburg, Stroma ściana, Andrzej Mandalian (tłum.), t. 1, Warszawa: Czytelnik, 1990, ISBN 83-07-02113-8, OCLC 834047371.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Aleksandr Sołżenicyn: Archipelag Gułag 1918-1956. Poznań: 2008. ISBN 978-83-7510-343-4.
- Anne Applebaum: Gulag. A History. New York: 2003. ISBN 0-7679-0056-1. (ang.).
- Robert Conquest: Kolyma: The Arctic Death Camps. 1978. ISBN 0-670-41499-9. (ang.).
- Tomasz Kizny: GULAG. Life and Death Inside the Soviet Concentration Camps. Buffalo, NY and Richmond Hill, ON: Firefly Books, 2004. ISBN 1-55297-964-4. (ang.).
- Jewgienija Ginzburg: Stroma ściana. Andrzej Mandalian (tłum.). Warszawa: Czytelnik, 2009. ISBN 978-83-07-03207-8.
- Anatol Krakowiecki: Książka o Kołymie. Wyd. 2. London: Veritas, 1987. ISBN 0-948202-05-X.
- Warłam Szałamow: Opowiadania kołymskie. Wrocław: 1999. ISBN 83-7023-705-3.
- Małgorzata Giżejewska: Polacy na Kołymie 1940-1943. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 1997. ISBN 83-86759-14-3.
- Małgorzata Giżejewska: Kołyma 1944-1956 we wspomnieniach polskich więźniów. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2000. ISBN 83-88490-02-8.
- Martin J. Bollinger: Flota Gułagu: Stalinowskie statki śmierci-transporty na Kołymę. Zakrzewo/Poznań: Wyd. Replika, 2011. ISBN 978-83-7674-078-2.
- Jacek Hugo-Bader: Dzienniki Kołymskie. Wołowiec: Wyd. Czarne, 2011. ISBN 978-83-7536-292-3.
- Anatolij Żygulin: Czarne kamienie. Warszawa: PIW, 1992.