Kminek zwyczajny
Kminek zwyczajny (Carum carvi L.) – gatunek rośliny dwuletniej należący do rodziny selerowatych (Apiaceae).
![]() | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek | kminek zwyczajny |
Nazwa systematyczna | |
Carum carvi L. Sp. pl. 1:263. 1753 |
Rozmieszczenie geograficzne
Naturalny zasięg występowania[3]:
- Afryka: Tunezja;
- Azja: Afganistan, Armenia, Azerbejdżan, Bhutan, Chiny (Gansu, Hebei, Qinghai, Shanxi, Sinciang, Tybetański Region Autonomiczny), Gruzja, Indie (Kaszmir, Dżammu), Iran, Irak, Kirgistan, Mongolia, Nepal, Pakistan, Rosja (Republika Ałtaju, Dagestan, Kamczatka, Kaukaz Północny, Syberia), Tadżykistan, Turcja, Turkmenistan;
- Europa: Albania, Austria, Belgia, Białoruś, Bułgaria, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Niemcy, Norwegia, Polska, Rumunia, Słowacja, Szwajcaria, Ukraina, Węgry, Włochy, oraz kraje dawnej Jugosławii.
Poza tym obszarem spotykany w uprawie lub zdziczały. W Polsce pospolity, jest również uprawiany.
Morfologia
- Łodyga
- Wzniesiona, bruzdkowana, mocno rozgałęziona, osiąga 30–70 cm[4] (1 m[5]) wysokości. Podłużnie żeberkowana.
- Liście
- Liście rozety i dolne łodygowe są długoogonkowe, górne – bezogonkowe, podwójnie- lub potrójniepierzastodzielne, o wąskich działkach. Ogonek liściowy przechodzi w pochwę, z której wyrastają dwa listki.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Pink_Caraway_Carum_carvi_H5255_VI08_C.jpg/200px-Pink_Caraway_Carum_carvi_H5255_VI08_C.jpg)
- Kwiaty
- Drobne, białe (wyjątkowo zdarzają się różowe), zebrane w liczne baldachy złożone o 5-10 szypułach. Pokrywek brak.
- Owoce
- Rozłupnia, złożona z dwu oddzielnych niełupek, długości 4–6 mm, podwieszonych na wspólnym wieszadle za pomocą cienkich nici, które po wyschnięciu stają się kruche i łatwo obłamują. Owoce są w stanie dojrzałym brunatne, wydłużone, nieco zagięte ku stronie wewnętrznej, a na stronie zewnętrznej opatrzone 5 żeberkami.
- Korzeń
- Białawy, wrzecionowaty i mięsisty.
- Gatunki podobne
- Szalej jadowity (Cicuta virosa), trujący. Różni się mniej pierzastymi liśćmi o ostro ząbkowanym brzegu blaszki[4].
Biologia i ekologia
- Rozwój
Roślina dwuletnia. W pierwszym roku rozwija się rozeta liści podwójnie lub potrójnie pierzastych oraz gruby korzeń palowy. Roślina gromadzi w korzeniu substancje zapasowe. Jesienią, kiedy wchodzi w okres spoczynku, większość liści obumiera. Wczesną wiosną drugiego roku wyrastają liście odziomkowe, a następnie łodygi kwiatostanowe. Kwitnie od maja do czerwca. Owoce dojrzewają w pierwszej połowie lipca.
- Cechy fitochemiczne
Nasiona zawierają 3–7%[5] olejku eterycznego. Głównymi składnikami olejku są: karwon (ok. 60%) oraz limonen (terpen), a także aldehyd kuminowy. Nasiona zawierają również flawonoidy, kwasy organiczne (w tym kwas kawowy), substancje azotowe (20%), cukry proste (3%), skrobię (4%), olej tłusty (12–20%), garbniki, żywice, woski.
- Ekologia
Roślina obcopylna. Zapylana m.in. przez pszczoły.
W stanie dzikim rośnie na suchszych łąkach, przydrożach, miedzach i polanach. Hemikryptofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Arrhenathertalia[6].
Nazewnictwo
Synonim: Carum velenovskyi Rohlena.
Nazwy ludowe i zwyczajowe to: karolek, karulek, kmin polny[5], karolek pospolity, kinin, karulek pospolity, karba[7].
Zastosowanie
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/K%C3%BCmmel_2012-07-08-9523.jpg/250px-K%C3%BCmmel_2012-07-08-9523.jpg)
- Surowiec zielarski
- Owoc kminku (Carvi fructus) – cała, wysuszona rozłupka, zawierająca nie mniej niż 30 ml/kg olejku kminkowego[8]. Olejek jest przezroczystą, żółtawą cieczą o przyjemnym zapachu i lekko piekącym smaku.
- Działanie
- Przeciwskurczowo w obrębie przewodu pokarmowego, poprawia trawienie, działa wiatropędnie, pobudza wydzielanie soku żołądkowego i laktację, działa bakteriobójczo[9].
- Zastosowanie
- W spastycznych dolegliwościach żołądkowo-jelitowych, wzdęciach, kolce niemowlęcej (powyżej 6 miesiąca życia). Odwary stosuje się w zaburzeniach trawienia u dzieci i osób starszych, w przypadku braku łaknienia, w nadmiernej fermentacji, nudnościach oraz nieregularnych wypróżnieniach[10].
Nasiona, o aromatycznym zapachu i lekko piekącym, korzennym smaku, stanowią przyprawę do:
- sałatek, past;
- kapusty, pieczonych jabłek i sera;
- potraw smażonych lub zawierających dużą ilość tłuszczu: kotletów zbożowych, omletów;
- wypieków: chleba, paluszków i pasztecików;
- zup: grzybowej, ziemniaczanej, kapuśniaku.
- składnik wódek (kminkówka) i likierów (alasz).
Roślina jadalna
Korzeń wykształcany w pierwszym roku wegetacji nadaje się do spożycia, może być np. gotowany i przyrządzany podobnie do korzenia marchwi.
Uprawa
Najlepsze rejony do uprawy w Polsce to Żuławy i północna Polska. Wymaga żyznych, wilgotnych i ciepłych gleb. Uprawiany z siewu nasion do gruntu. Siew należy wykonać w okresie marzec – kwiecień, najpóźniej w czerwcu. Współrzędnie można wysiać rośliny jednoroczne (np. kolendrę, groch, czarnuszkę), których zbiór przeprowadza się w pierwszym roku. Zbiór kminku odbywa się w drugim roku, w pierwszej połowie lipca, kiedy zaczynają zmieniać kolor z zielonego na brązowy. Owoce zbiera się dojrzałe – czerwono-brunatne. Dojrzałe owoce bardzo łatwo się osypują, dlatego zbiór należy przeprowadzać wcześnie rano, gdy są jeszcze mokre. Plon owoców to średnio 2 t/ha. Kminek jest odporny na wymarzanie. Główni eksporterzy: Holandia, Węgry.
- Historia uprawy
Kminek został znaleziony podczas wykopalisk z młodszej epoki kamiennej. Znany był już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie jako środek ułatwiający trawienie potraw z nasion roślin strączkowych. Według traktatu O sztuce kulinarnej Rzymianie stosowali go nie tylko jako przyprawę do bobu i grochu, ale także do sosów i mięs[11]. Stosowany także szeroko w średniowiecznej Europie.
Przypisy
- BioLib: 40259
- EoL: 581712
- EUNIS: 152331
- Flora of China: 200015475
- Flora of North America: 200015475
- FloraWeb: 1321
- GBIF: 3034714
- identyfikator iNaturalist: 160162, 123719
- IPNI: 839677-1
- ITIS: 29610
- NCBI: 48032
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2701499
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:839677-1
- Tela Botanica: 14693
- identyfikator Tropicos: 1700044
- USDA PLANTS: CACA19