Kichuś majstra Lepigliny

Książka opowiada losy chłopca stworzonego przypadkiem z gliny przez garncarza, tytułowego majstra Lepiglinę. Akcja toczy się w historycznym Krakowie (z ok. XVII w.), gdzie gliniany chłopiec – Kichuś – adoptowany przez swego twórcę, przeżywa różne przygody^{[1][2][3][4][5]}.

Utwór jest uważany za jeden z popularniejszych utworów Porazińskiej^[6]; W latach 1924–1997 tytuł ten miał ok. 16 wydań (wiele, w tym pierwsze, w przedwojennym wydawnictwie Michała Arcta) i przez wiele lat była lekturą szkolną (m.in. dla klas II–IV)^[6][7]. Utwór doczekał się przynajmniej pięciu wydań ilustrowanych przez artystów, takich jak Michał Bylina, Maria Orłowska-Gabryś i Jacek Skrzydlewski^[6]. Wydanie z 1973 ilustrowane było przez Adama Kiliana^[8], a to z 1974 zawierało fotografie Krakowa i okolic autorstwa Edwarda Hardwiga. Fotografie Hardwiga ilustrują miejsca, gdzie dzieje się akcja powieści, a także ukazują piękno zabytków ceramicznych (zwłaszcza krakelury)^[2]. Anita Wincencjusz-Patyna pochwalila wykorystanie fotografii do ilustracji książki jako edukacyjne i urzeczywistniające fabułę^[2].

Mimo swej późniejszej popularności, początkowo książka doczekała się krytyki ze strony środowiska konserwatywno-katolickiego (krytyczna recenzja w Miesięczniku Katechetycznym i Wychowawczym), ze względu na motyw fantastyczny, a główny bohater – ulepiony z gliny – został porównany do demona^[9]. W okresie PRL-u (ok. 1949) powieść na pewien czas wycofano z obiegu jako niepoprawną ideowo,^[10] aczkolwiek już w połowie lat 50. utwór doczekał się wersji teatralnych^[11][12][13].

W latach 60. i 70. o książce pozytywnie napisały Teresa Bieńkowska i Zdzisława Vogel („przeczytają [ją] z przyjemnością dzieci 7–8 letnie”)^[14][15]. Podobnie w latach 60. książkę chwalił Tymon Terlecki, pisząc, że jest to pozycja „zaznajamiającą w przystępnej dla dzieci formie z obyczajami XVII w.”^[5] Pozytywnie książkę oceniono w pozycji wydanej przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich w 1983, opisując ją jako „przygody kukiełki, barwne, pełne humoru i fantastyki” i chwaląc także „malowniczą architekturę i krajobrazy” historycznego Krakowa przedstawionego przez autorkę oraz opis życia jego mieszkańców. Recenzent napisał, że książka, mimo iż wydana po raz pierwszy w 1924, „i dziś zainteresuje małych czytelników (od ok. 6 lat)”^[16].

Utwór uważany jest za inspirowany włoską klasyką dla dzieci – Pinokiem (z początku lat 80. XIX w.)^[1][17] i jest nazywany niekiedy „Polskim Pinokiem”^[18]. Sama autorka natomiast opisała inspirację dla utworu – ulokowanie jego fabuły w Krakowie – jako związane z jej patriotyzmem i zainteresowaniem folklorem polskim^[19]. Utwór uważa się też za inspirowany folklorem garncarskim^[20].

Jako że przed bohaterem powieści postawione jest moralistyczne zadanie „czynienia dobra”, morał powieści został opisany następująco: „Dziecięcy odbiorca [musi] sprostać życzeniom dorosłych i stać się tak dobrym jak bohater-zabawka”^[1]. Kichuś został opisany jako „symbol idei dobroci, miłości i sprawiedliwości”^[21].

Język w utworze jest częściowo archaizowany^[19]. Alina Brodzka-Wald napisała, że autorka „posługuje się w sposób celowy artystycznie stylizacją gwarową”^[22]. Język utworu jest stosunkowo trudny, niektóre wydania posiadały liczne przypisy, a np. wydanie z 1981 roku, trzystronicowy słowniczek pojęć i wyrazów użytych w utworze, takich jak „farfurowy”, „letniczek” „miesiąc na widku” czy „naczynia gędziebne”, oznaczających, odpowiednio, porcelanowy, letnia sukienka, księżyc w pełni i instrumenty muzyczne^[23].

Utwór kilkukrotnie zaadaptowano na potrzeby teatru:

• w 1955 (jako „Kichuś, czyli przygody glinianego cudaczka”), Teatr Lalki i Aktora: reżyseria i adaptacja: Melania Karwatowa^[11]
• w 1957, Teatr Dzieci Zagłębia: adaptacja – Melania Karwat, inscenizacja i reżyseria – Jan Dorman albo Tomasz Roch, scenografia – Adam Kilian, muzyka – Franciszek Wasikowski^[12][13]
• w 1959, Objazdowy Teatr Lalki i Aktora „Kubuś”^[24]
• w 1961, Teatr Lalek Guliwer: adaptacja – Anna Chodorowska i Bohdan Grzymała-Siedlecki, reżyseria – Zenon Chojnowski, scenografia – Mieczysław Antuszewicz, muzyka – Jerzy Dobrzański^[25].
• w 1979, Teatr Polskiego Radia: adaptacja – Halina Krzyżanowska, reżyseria – Maria Żabczyńska, realizacja akustyczna – Jerzy Jeżewski^[26]

• Plastusiowy pamiętnik

• Janina Porazińska: Kichuś majstra Lepigliny. Warszawa: Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 1956. Brak numerów stron w książce

• Kichuś majstra Lepigliny w lubimyczytac.pl
• Kichuś majstra Lepigliny w biblioteka.pl